Portal Educación Cívico Tributaria. Agencia Tributaria. - Profesores versión flash

¿Que impostos hai?

1. Obxectivos
      
   
2. Contidos
      
   
3. Recordemos que...
     
   
4. Glosario
     
   
5. Suxestións de uso para educación primaria
     
   
6. Suxestións de uso para educación secundaria
     
   

1 Obxectivos
 

Preténdese que os alumnos sexan capaces de:

• Identificar as diversas fontes tributarias de financiamento dos bens e servizos públicos.
• Coñecer os distintos impostos, segundo graven a renda, o patrimonio ou o consumo, clasificados en directos e indirectos.
• Entender os conceptos fundamentais sobre o imposto sobre a renda das persoas físicas (IRPF).
• Valorar a especial importancia social do imposto sobre a renda das persoas físicas (IRPF).
• Coñecer os elementos que permiten a súa personalización e, polo tanto, facilitan a progresividade do imposto.
• Coñecer os conceptos fundamentais do imposto sobre o valor engadido (IVE).
• Establecer as diferenzas do IVE co IRPF.

2 Contidos

2.1	Identificación dos tipos de impostos
2.1.1	Concepto e clases de tributos. Os impostos
2.1.2	Clases de impostos
2.1.3	Impostos directos
2.1.4	Impostos indirectos
2.2	O Imposto sobre a renda das persoas físicas
2.2.1	Características do IRPF
2.2.2	Regulación do IRPF
2.2.3	Elementos do IRPF
2.2.4	Individualización do IRPF
2.2.5	Servizos de axuda da Axencia Tributaria para cubrir o IRPF
2.2.6	Retencións
2.3	O imposto sobre o valor engadido
2.3.1	Un imposto indirecto que grava o consumo
2.3.2	Fundamentos do imposto. Concepto de valor engadido
2.3.3	Regulación do IVE
2.3.4	Exencións e tipos

2.1 Identificación dos tipos de impostos

2.1.1 Concepto e clases de tributos. Os impostos

Dentro dos ingresos públicos que o Estado e outras administracións públicas han de obter para financiar as necesidades públicas, destacan os tributos, que son prestacións monetarias que os cidadáns están obrigados por lei a pagar.

Á súa vez, os tributos clasifícanse en taxas, contribucións especiais e impostos. As taxas páganas os cidadáns como consecuencia da realización dunha actuación administrativa que os beneficia individualmente, pero que están obrigados a solicitar ou a recibir, como a recollida de lixos, a expedición do DNI. As contribucións especiais páganse cando unha actuación pública, dirixida a satisfacer unha necesidade colectiva, lles produce un beneficio especial a determinados individuos. Por exemplo, o aumento de valor dun terreo como consecuencia da realización dunha obra pública.

Finalmente, os impostos son os tributos máis importantes, pois é a través deles como se obteñen a maioría dos ingresos públicos para custear as necesidades colectivas. Son cantidades que se esixen obrigatoriamente por lei sen que exista unha contraprestación individualizada específica e que se fundamentan en feitos que demostran a capacidade económica dos cidadáns.

A capacidade económica ou de pagamento é, pois, un principio fundamental á hora de falar dos impostos. É un principio baseado en criterios de equidade, de xustiza distributiva e, conforme a el, unha maior capacidade económica supón unha maior capacidade para atender as cargas públicas.

Esa capacidade económica de cada cidadán maniféstase de distintas formas, ben a través da riqueza que posúe (patrimonio), ben a través dos ingresos que obtén (renda) ou ben a través dos consumos que realiza. Por iso, os distintos impostos existentes recaen sobre algunha desas tres manifestacións da capacidade de pagamento das persoas.

2.1.2 Clases de impuestos

Son diversas as clasificacións que poden facerse dos impostos, pero a máis coñecida e utilizada é a que distingue entre impostos directos e impostos indirectos. Son impostos directos os que se aplican sobre unha manifestación directa ou inmediata da capacidade económica: a posesión dun patrimonio e a obtención dunha renda. Son impostos indirectos, pola contra, os que se aplican sobre unha manifestación indirecta ou mediata da capacidade económica: a circulación da riqueza, ben polos actos de consumo ou ben polos actos de transmisión. En definitiva, os impostos directos gravan a riqueza en si mesma, mentres que os indirectos gravan a utilización desa riqueza.

Segundo esta clasificación, os principais impostos actualmente existentes en España son os seguintes (os textos normativos que se citan a continuación están dispoñibles na web da Axencia Tributaria e inclúense vínculos para acceder directamente).

2.1.3 Impostos directos

• Imposto sobre a renda das persoas físicas ( Lei 35/2006, do 28 de novembroeReal decreto 439/ 2007 do 30 de marzo). Este imposto estúdase nun apartado específico.
• Imposto sobre a renda de non residentes ( Real decreto lexislativo 5/2004, do 5 de marzo e Real decreto 1776/2004, do 30 de xullo). Este imposto recae sobre a renda obtida en España por persoas que non viven en España.
• Imposto sobre sociedades ( Real Decreto Legislativo 4/2004, de 5 de marzo e Real decreto 1777/2004, do 30 de xullo, polo que se aproba o regulamento). Este imposto recae sobre o beneficio que obteñen da súa actividade as empresas (sociedades). Concretamente, aplícase sobre o beneficio neto, é dicir, que dos ingresos que obtén cada empresa réstanse os gastos que foron necesarios para a súa obtención.
• Imposto sobre sucesións e doazóns ( Lei 29/1987, do 18 de decembro,e Real decreto 1629/1991, do 8 de novembro ) . O imposto sobre sucesións e doazóns págano as persoas cando reciben diñeiro ou outros bens de forma gratuíta, é dicir, sen que se trate dunha contraprestación por un traballo ou servizo que realizasen ou por un diñeiro ou unha cousa que entregasen a cambio. Inclúense aquí tanto os casos nos que o que se recibe é unha herdanza ou legado dunha persoa falecida (adquisicións mortis causa) como os casos nos que o que se recibe é unha doazón efectuada por unha persoa viva (adquisicións inter vivos). Este imposto está cedido ás comunidades autónomas.
• Imposto sobre o patrimonio ( Lei 19/1991, do 6 de xuño,) A Lei 4/2008, do 23 de decembro, suprime o gravame do Imposto sobre o Patrimonio, derrogando tamén os artigos da Lei 19/1991 relativos ao réxime de autoliquidación, persoas obrigadas e presentación de declaración. A supresión do gravame estableceuse a partir do exercicio 2008 e instruméntase mediante unha bonificación do 100% da cota íntegra do imposto. Non obstante, o Real decreto-lei 12/2011, do 16 de setembro, volve restablecer o Imposto sobre o Patrimonio con carácter temporal para os exercicios 2011 e 2012 aínda que con modificacións respecto da redacción anterior á Lei 4/2008. Así mesmo, é previsible a súa prórroga, polo menos, para o exercicio 2013. Ata o exercicio 2007 incluído e posteriormente nos exercicios 2011 e 2012 para os efectos do Imposto sobre Patrimonio considérase patrimonio neto de persoa o conxunto dos bens e dereitos que posúe (casas, terras, contas bancarias, xoias, obxectos de arte...), restadas as cargas, débedas e obrigas ás que esa persoa debe facer fronte. Hai bens que, non obstante, están exentos do Imposto sobre o Patrimonio, como é o caso da vivenda habitual da persoa e o seu enxoval doméstico. Finalmente, ata o exercicio 2007 e en 2011 e 2012 só pagaban este imposto as persoas cun patrimonio neto superior a unha determinada cantidade (en 2011 e 2012, con carácter xeral, 700.000 euros) ou que aínda non superando o devandito importe, considerado como mínimo exento, o valor dos seus bens ou dereitos sexa superior a unha cantidade a partir da cal se considera que deben contribuír en todo caso (2.000.000 euros en 2011 e 2012), loxicamente sen incluír en ambas as dúas cantidades o valor dos bens exentos. O imposto está cedido ás comunidades autónomas.

2.1.4 Impostos indirectos

• Imposto sobre o valor engadido ( Lei 37/1992, do 28 de decembro, e Real decreto 1624/1992, do 29 de decembro ).Este imposto estúdase nun apartado específico.
• Imposto sobre transmisións patrimoniais e actos xurídicos documentados ( Real decreto lexislativo 1/1993, de 24 de septiembre y Real decreto 828/1995, do 29 de maio ). Este imposto ten un ámbito de aplicación moi amplo e subdivídese en varias modalidades. Moi resumida, pódese dicir que se lles aplica ás transmisións (compravendas) de todo tipo de bens e dereitos, a determinadas operacións que realizan as empresas e a actos que se teñen que documentar oficialmente (escritura dunha casa e outros documentos notariais). A persoa que ten que pagar o imposto é a adquirente (comprador), non o que transmite o ben ou dereito (vendedor). Finalmente, é un imposto cedido ás comunidades autónomas.
• Renda de alfándegas ( Regulamento (CEE) 2913/92 do Consello do 12 de outubro de 1992 , polo que se aproba o Código aduaneiro comunitario). Estúdase na guía didáctica dedicada ás alfándegas.
• Impostos especiais ( Lei 38/1992, do 28 de decembro e Realdecreto 1165/1995, do 7 de xullo). Estes impostos soamente os pagan as persoas que compran ou consomen determinados bens:
  • Alcohol e bebidas alcohólicas
  • Hidrocarburos
  • Tabaco
  • Matriculación de medios de transporte

  A súa razón de ser, á parte da súa gran capacidade recadadora, reside na consideración de que o consumo deses bens xera custos sociais. Pensemos nos custos sanitarios por abuso do alcohol ou do tabaco e na contaminación atmosférica dos coches e do uso dos hidrocarburos en xeral.

Ademais dos anteriores, hai que ter en conta a existencia de impostos locais , que esixen os concellos ou as deputacións provinciais. Os máis importantes son o imposto sobre bens inmobles, o imposto sobre actividades económicas, e o imposto sobre vehículos de tracción mecánica. As comunidades autónomas teñen, así mesmo, capacidade para establecer impostos e outros tributos.

2.2 O Imposto sobre a renda das persoas físicas

2.2.1 Características do IRPF

O imposto sobre a renda das persoas físicas (IRPF) é unha peza clave dos sistemas fiscais modernos. A través del búscase particularmente a aplicación dos principios de capacidade económica, equidade, xustiza e redistribución da riqueza.

O IRPF constitúe un imposto directo que recae sobre a obtención da renda, como manifestación inmediata da capacidade económica dos cidadáns, pois considérase que a renda de cada persoa é indicativa do seu grao de benestar e, polo tanto, permite determinar cal ha de ser a contribución de cada un ao sostemento dos gastos públicos.

2.2.2 Regulación do IRPF

A regulación deste imposto atópase no Lei 35/2006, do 28 de novembro , e no Real decreto 439/ 2007 do 30 de maio . Estes textos atópanse dispoñibles na web da Axencia Tributaria e pódese acceder a eles directamente a través do vínculo que se ofrece.

2.2.3 Elementos do IRPF

Dentro do concepto de renda englóbanse : os rendementos do traballo e actividades económicas (soldos, salarios e outro tipo de rendementos, como os dos profesionais independentes), os rendementos do capital (xuros de contas correntes, venda de accións e outros valores) e as ganancias patrimoniais (artigo 6 e artigos 31 a 37 da lei). Existen unha serie de rendas que están exentas do imposto, como é o caso das pensións da Seguridade Social por incapacidade permanente absoluta, os premios literarios, as bolsas para estudos ou certas prestacións por desemprego, entre outras (artigo 7 lei).

A renda pola que se paga o imposto é a renda neta, é dicir, unha vez deducidos os gastos necesarios para a súa obtención, como as cotizacións á Seguridade Social e por dereitos pasivos. Ademais, se a persoa tivo perdas, pode compensalas coas ganancias, mesmo se as perdas son de anos anteriores.

2.2.4 Individualización do IRPF

Este imposto caracterízase porque ten en conta as circunstancias persoais e familiares dos cidadáns para coñecer a súa verdadeira capacidade económica. Outro trazo importante é que se trata dun imposto progresivo , xa que a porcentaxe (tipo de gravame) que se aplica para determinar a cantidade que cada un debe pagar varía en forma máis que proporcional á variación da renda que se grava (base impoñible).

A personalización do imposto conséguese non só a través da progresividade, senón tamén mediante o establecemento de exencións, reducións e deducións:

1. 1. Algúns rendementos que engloban o concepto de renda redúcense inicialmente, atendendo a determinadas circunstancias que se queren favorecer; así no caso dos rendementos do traballo a redución vaise incrementando canto menores son os rendementos, é dicir, as persoas que gañan menos redúcense unha cantidade maior (artigo 20). Ademais hai outras reducións que se aplican en principio sobre a base impoñible xeral (rendas xerais menos gastos deducibles), reguladas nos artigos 51 ao 55, 61 bis e disposición adicional 11 da Lei e que teñen que ver fundamentalmente coa protección de situacións de dependencia e envellecemento (achegas a plans de pensións, mutualidades de previsión social, achegas a patrimonios protexidos de persoas con discapacidade, ...).Unha vez aplicadas as devanditas reducións determinaríase a base liquidable (xeral e do aforro).
2. 2. Establecemento dun mínimo persoal e familiar (artigos 56 ao 61 da Lei) que ten por obxecto principal adecuar o imposto ás circunstancias persoais e familiares do contribuínte. O mínimo persoal será máis elevado polos contribuíntes maiores de 65 anos, incrementándose aínda máis para os maiores de 75 anos. O mínimo familiar aumentará en función do número de fillos e ascendentes (pais e avós) que convivan co contribuínte. Ademais a discapacidade do propio contribuínte ou dos fillos e ascendentes que dependan del incrementará o mínimo familiar.

O mínimo persoal e familiar intégrase como un tramo cero na base liquidable (en principio a xeral), aplicándose á totalidade da base liquidable a tarifa progresiva do imposto (áchase a cota correspondente a toda a base liquidable, restando a que corresponda ao mínimo persoal e familiar), resultado unha porcentaxe máis alta canto maior sexa a cantidade; do resultado réstanse as deducións establecidas nos artigos 68, 80 e 81 da Lei, entre as que podemos sinalar as seguintes:

1. a) Por investimento na vivenda habitual: pó dese practicar tanto pola compra como pola rehabilitación da vivenda e tamén polas cantidades que se depositen nunha conta destinada á futura adquisición da casa.
2. b) Dedución por maternidade: para as mulleres que traballen fora de casa con fillos menores de tres anos. Esta dedución pódese solicitar á Axencia Tributaria de forma adiantada, cobrándoa mes a mes.
3. c) Por donativos a determinadas fundacións e por investimentos e gastos en bens de interese cultural.

2.2.5 Servizos de axuda da Axencia Tributaria para cubrir o IRPF

¿Como lles axuda a Axencia Tributaria a facer a declaración aos que teñen que presentala? Hai que ter en conta unha serie de servizos que, ano tras ano, foi establecendo e incrementando a Axencia Tributaria para lles facilitar aos contribuíntes o cumprimento da súa obriga. Así, poden pedirse por teléfono ou Internet os propios datos fiscais que se han de consignar na declaración, pódese acudir ás oficinas da Axencia para a confección da declaración (pedindo cita previa por teléfono) e tamén se pode presentar a declaración directamente dende a casa por Internet. Ademais, a Axencia creou o programa informático de axuda (PADRE), que permite facer de forma sinxela a declaración no ordenador. A Axencia Tributaria tamén lles envía a moitos contribuíntes o borrador de declaración ao seu domicilio. Se están de acordo co dito borrador, poden confirmalo por teléfono, Internet, nas oficinas da Axencia Tributaria e, mesmo, se lles sae a devolver, poden facelo simplemente enviando un SMS dende o seu móbil.

2.2.6 Retencións

Finalmente, hase de ter en conta que o imposto sobre a renda se vai pagando mes a mes ao longo do ano mediante as cantidades que nos reteñen da nómina. Por iso, ao chegar o período de declaración en maio–xuño do ano seguinte, débese restar todo o que se foi pagando durante o ano en concepto de retencións. Se, tras esa resta e a de todas as reducións e deducións que fomos aplicando, resulta unha cantidade positiva, hai que ingresala, pero se pagamos de máis, a Axencia Tributaria devólvenos o exceso.

2.3 O imposto sobre o valor engadido

2.3.1 Un imposto indirecto que grava o consumo

O imposto sobre o valor engadido (IVE) é o máis importante dos impostos indirectos. Recae sobre as vendas, de modo que o seu obxecto é o consumo considerado como unha manifestación indirecta da capacidade económica das persoas, na medida en que constitúe un acto de disposición da renda que revela o seu poder adquisitivo.

A diferenza do IRPF, o IVE non se vincula a cada persoa de forma concreta e determinada xa que as circunstancias persoais e familiares non se consideran para determinar o importe que se vai satisfacer, de modo que este é igual para todos os consumidores que adquiren o mesmo produto ou servizo.

O IVE grava as entregas de bens e prestacións de servizos efectuadas por empresarios e profesionais e tamén as importacións dentro e fóra da Unión Europea. Agora ben, os que se relacionan con Facenda e deben pagar as cotas (suxeitos pasivos) son os empresarios e profesionais, que non son os que soportan no seu patrimonio o imposto. Os que realmente o pagan, os verdadeiros contribuíntes, son os consumidores finais, que aboan o imposto dentro do prezo que pagan polo ben ou servizo que adquiren.

Nas Illas Canarias non se aplica o IVE senón un imposto parecido que se chama imposto xeral indirecto canario (IXIC). En Ceuta e Melilla, tampouco se aplica o IVE senón outro imposto que se chama imposto sobre a produción, os servizos e as importacións en Ceuta e Melilla (IPSI).

2.3.2 Fundamentos do imposto. Concepto de valor engadido

Tal como indica a súa propia denominación o IVE, comparando os valores iniciais e finais dos produtos, grava o incremento de valor que experimentan os bens e servizos como resultado do seu paso por cada unha das fases do proceso produtivo e de distribución ata que chegan ao consumidor final.

Os empresarios e profesionais repercuten sobre os adquirentes dos bens ou servizos a cantidade resultante de aplicar o tipo impositivo e poden, á súa vez, deducir o IVE pagado na adquisición de bens e servizos que incorporen á súa actividade empresarial ou profesional. Iso facilita o control do cumprimento tributario, pois os empresarios terán así grande interese en esixir a factura das súas compras para acreditar as súas deducións.

O IVE é un imposto que se aplica en todos os países da Unión Europea e que se atopa harmonizado dentro do seu ámbito.

2.3.3 Regulación do IVE

A regulación deste imposto atópase na Lei 37/1992, do 28 de decembro , e no Real Decreto 1624/1992, do 29 de decembro .Estes textos están dispoñibles na web da Axencia Tributaria e pódese acceder directamente a eles a través do vínculo que se ofrece.

2.3.4 Exencións e tipos

No IVE existen exencións , é dicir, operacións nas que non xorde deber de tributar (artigos 20 e seguintes da lei). É o caso da hospitalización e asistencia sanitaria pública, as prestacións realizadas por dentistas, os servizos públicos de asistencia social, a educación da infancia e xuventude por entidades públicas ou privadas autorizadas...

Hai un tipo impositivo xeral do 21% (artigo 90 da lei), pero existen outros dos reducidos do 10% e do 4% (artigo 91) que se lles aplican a determinados bens ou servizos de uso xeral ou considerados de primeira necesidade. Así o 8% aplícaselles, entre outros, aos alimentos en xeral, ás vivendas, aos servizos de hostalería, lentes e lentes de contacto, transportes de viaxeiros e equipaxes. Pola súa banda, o 4% aplícase ao pan, leite, ovos, froitas, verduras, hortalizas, cereais, queixos, libros, periódicos, medicinas, coches de minusválidos, etc.

O IVE caracterízase pola súa neutralidade, xeneralidade e transparencia así como pola súa gran capacidade recadadora. Certamente, dende o punto de vista redistributivo, o imposto non atende ás circunstancias persoais dos contribuíntes e o seu tipo proporcional grava por igual a todos os consumidores, pero este fenómeno pode compensarse mediante un axeitado nivel de provisión pública de bens e servizos, así como a través dunha diferenciación de tipos de gravame que reduzan a carga fiscal sobre os produtos de primeira necesidade, sometendo os artigos de luxo a unha cota maior que a normal.

3 Recordemos que...
 

Os impostos son un tipo de tributos, os máis importantes. Outro tipo de tributos son as taxas.

Os impostos clasifícanse en impostos directos e indirectos.

Os impostos directos gravan a capacidade económica dos individuos. O máis importante é o IRPF que grava as rendas (é dicir os ingresos que obtén un cidadán nun ano). Outros impostos directos son o imposto sobre o patrimonio, que é a riqueza que posúe un cidadán; o imposto sobre sociedades que recae sobre as empresas; o imposto sobre sucesións e doazóns.

Dos impostos indirectos o máis importante é o IVE. Grava o consumo e fundaméntase no valor que os produtos adquiren segundo se produce a súa fabricación ou distribución.

O consumidor aboa, no prezo do produto que consome, este imposto que debe declarar quen lle vende ao consumidor o produto ou servizo. Hai produtos que están exentos do IVE e outros, de primeira necesidade, teñen un tipo do 4%. Tamén existe o tipo de 10% para outros produtos. O 21% é o tipo xeral do IVE.

4 Glosario

4.1	Sobre tributos e impostos
4.2	Sobre o IRPF
4.3	Sobre o IVE

4.1 Sobre tributos e impostos

• Contribucións especiais : son tributos que se pagan cando unha actuación pública dirixida a satisfacer unha necesidade colectiva lles produce un beneficio especial a determinados individuos (por exemplo: o aumento de valor dun terreo como consecuencia da realización dunha obra pública).

• Impostos directos : son os impostos que se aplican sobre unha manifestación directa ou inmediata da capacidade económica, como a obtención dunha renda ou a posesión dun patrimonio.
• Impostos especiais : son os impostos que pagan as persoas que compran ou consomen determinados bens, como son o alcohol e as bebidas alcohólicas, os hidrocarburos, o tabaco ou a matriculación de medios de transporte.
• Impostos indirectos : son os impostos que se aplican sobre unha manifestación indirecta ou mediata da capacidade económica, como a circulación da riqueza, ben por actos de consumo ou ben por actos de transmisión.
• Imposto sobre o patrimonio : é un imposto directo que se aplica sobre a posesión dun patrimonio, entendendo por tal o conxunto dos bens e dereitos que posúe unha persoa, ao que lle hai que restar as cargas, débedas e obrigas ás que esa persoa debe facer fronte. É un imposto cedido ás comunidades autónomas.
• Imposto sobre a renda das persoas físicas (IRPF) : é un imposto directo que se aplica sobre a obtención da renda como manifestación inmediata da capacidade económica dos cidadáns, atendendo aos principios de igualdade, xeneralidade e progresividade e de acordo coas circunstancias persoais e familiares das persoas.
• Imposto sobre sociedades : é un imposto directo que se aplica sobre o beneficio neto que obteñen da súa actividade as empresas.
• Imposto sobre sucesións e doazóns : é un imposto directo que se aplica sobre os bens e dereitos obtidos de forma gratuíta polas persoas, tanto por adquisicións procedentes doutra persoa viva (adquisicións inter vivos) como por adquisicións procedentes doutra persoa falecida (adquisicións mortis causa). É un imposto cedido ás comunidades autónomas.
• Imposto sobre transmisións patrimoniais e actos xurídicos documentados : é un imposto indirecto que se lles aplica ás transmisións de todo tipo de bens e dereitos, a determinadas operacións que realizan as empresas e a actos que se teñen que documentar oficialmente. É un imposto cedido ás comunidades autónomas. Imposto sobre o valor engadido (IVE) : é un imposto indirecto que recae sobre o consumo de bens e servizos producidos ou comercializados no desenvolvemento das actividades empresariais ou profesionais, ao se considerar o consumo como unha manifestación indirecta da capacidade económica das persoas.
• Taxas : son tributos que pagan os cidadáns como consecuencia da realización dunha actuación administrativa que os beneficia individualmente, pero que están obrigados a solicitar ou recibir (por exemplo: a recollida de lixos, ou a expedición do DNI).
• Tributos : son achegas monetarias establecidas polas leis para lle proporcionar ingresos á Facenda Pública co obxecto de que esta poida atender os gastos públicos. Clasifícanse en impostos, taxas e contribucións especiais. Os impostos son os tributos máis importantes e que os cidadáns deben pagar obrigatoriamente sen que exista unha contraprestación individualizada específica, e que se fundamentan en feitos que demostran a capacidade económica dos cidadáns (por exemplo: o IRPF ou o IVE). As taxas son tributos que pagan os cidadáns como consecuencia da realización dunha actuación administrativa que os beneficia individualmente, pero que están obrigados a solicitar ou recibir (por exemplo: a recollida de lixos, ou a expedición do DNI). As contribucións especiais son tributos que se pagan cando unha actuación pública dirixida a satisfacer unha necesidade colectiva lles produce un beneficio especial a determinados individuos (por exemplo: o aumento de valor dun terreo como consecuencia da realización dunha obra pública).
  

4.2 Sobre o IRPF

• Deducións : son cantidades que minoran a cota que hai que pagar por un imposto. No imposto sobre a renda das persoas físicas, as deducións réstanse da cantidade resultante tras aplicar a escala e tipos de gravame. Estas deducións son as establecidas pola lei en supostos como investimento na vivenda habitual, nais traballadoras con nenos menores de tres anos ou donativos. As comunidades autónomas poden tamén establecer determinadas deducións.
• Exencións : consisten en que en determinados supostos, a pesar de que se producen os feitos que dan lugar a que se deba pagar un imposto, non xorde deber de tributar por establecelo así a lei. No imposto sobre a renda das persoas físicas están exentos, por exemplo, determinados premios literarios, artísticos ou de azar, as prestacións do Estado por actos de terrorismo ou as axudas aos afectados pola SIDA.
• Imposto sobre a renda das persoas físicas (IRPF) : é un imposto directo que se aplica sobre a obtención da renda como manifestación inmediata da capacidade económica dos cidadáns, atendendo os principios de igualdade, xeneralidade e progresividade e de acordo coas circunstancias persoais e familiares das persoas.
• Mínimo persoal e familiar : é a cantidade de diñeiro que todos necesitamos para poder vivir dignamente como persoas e poder pagar as nosas necesidades básicas e que, por iso, non tributa no IRPF. Esta cantidade varía segundo as circunstancias persoais e familiares do contribuínte.
• Programa PADRE : é un programa informático de axuda creado pola Axencia Tributaria para facilitar a confección da declaración do imposto sobre a renda das persoas físicas.
• Reducións : son cantidades que minoran a base impoñible (a renda menos os gastos deducibles e menos o mínimo persoal e familiar) do imposto sobre a renda das persoas físicas. Establécense pola lei e, entre elas, poden citarse as seguintes: por rendementos do traballo, por coidado de fillos, por idade, por minusvalía, por achegas a plans de pensións.
• Renda : é o obxecto do imposto sobre a renda das persoas físicas. Enténdese que está constituída pola totalidade dos rendementos (do traballo, de actividades económicas e do capital), e polas ganancias e perdas patrimoniais.
• Retencións : son cantidades que os pagadores de determinadas rendas están obrigados pola lei a detraer desas rendas que pagan e ingresalas en Facenda, en concepto de ingreso a conta do imposto persoal que os preceptores das rendas teñen que pagar. No imposto sobre a renda das persoas físicas, as empresas teñen que efectuar todos os meses esas retencións sobre o soldo que lles pagan aos empregados. Cando chegue o momento de facer a súa declaración, os empregados descontarán esas cantidades retidas do que teñen que ingresar polo imposto. Tamén os bancos e caixas de aforro aplican retencións sobre os xuros que lles pagan ás persoas que teñen abertas contas correntes ou de aforro. Igualmente, os profesionais e os empresarios realizan ingresos a conta do imposto sobre a renda das persoas físicas, que cando fan a súa declaración do IRPF se descontan da cantidade final que resulte.

4.3 Sobre o IVE

• Deducións : no imposto sobre o valor engadido o mecanismo das deducións constitúe unha característica esencial do imposto. Na súa virtude, os empresarios poden deducir as cotas soportadas nas súas adquisicións, de forma que en cada fase da cadea de produción–comercialización só tributa o valor engadido ou incorporado nela. En cambio, os consumidores finais non poden deducir o IVE, polo que son os que efectivamente o pagan no prezo dos bens e servizos que adquiren.
• Exencións : consisten en que, en determinados supostos, a pesar de que se producen os feitos que dan lugar a que deba pagarse un imposto, non xorde deber de tributar por establecelo así a lei. No imposto sobre o valor engadido, poden citarse entre as exencións os servizos sanitarios públicos, a educación da infancia e a xuventude por entidades públicas ou privadas autorizadas ou os servizos prestados polos dentistas.
• Imposto xeral indirecto canario (IXIC) : é un imposto indirecto que recae sobre o consumo de bens e servizos nas Illas Canarias. É, polo tanto, moi parecido ao IVE. Nas Illas Canarias non se aplica o IVE senón o IXIC.
• Imposto sobre o valor engadido (IVE) : é un imposto indirecto que recae sobre o consumo de bens e servizos producidos ou comercializados no desenvolvemento das actividades empresariais ou profesionais, ao considerarse o consumo como unha manifestación indirecta da capacidade económica das persoas.
• Repercusión : consiste en trasladar a cota do imposto ao prezo do ben ou servizo do que se trate. É un mecanismo característico do imposto sobre o valor engadido: o empresario que intervén en cada fase da cadea de produción–comercialización trasládalle, na factura que expide, o imposto ao empresario que intervén na fase seguinte, o cal pode deducir a cota repercutida que soportara, e así sucesivamente..
• Tipo impositivo : é a porcentaxe que se aplica para obter a cota que hai que pagar polo imposto. No imposto sobre o valor engadido hai tres tipos impositivos: o xeral do 21%, o reducido do 10% e o superreducido do 4%. Os tipos reducido e superreducido só se aplican nos casos establecidos pola lei.
• Valor engadido : é o incremento de valor que experimentan os bens e servizos como resultado do seu paso por cada unha das fases do proceso produtivo e de comercialización ata que chegan ao consumidor final.

5 Suxestións de uso para educación primaria

5.1	Antes de empezar
5.2	Exposición do profesor
5.2.1	Tributos e impostos
5.2.2	O imposto sobre a renda (IRPF)
5.2.3	O imposto sobre o valor engadido (IVE)
5.3	Actividades para o terceiro ciclo de primaria
5.3.1	Empresas e traballo. Conceptos xerais
5.3.2	O IRPF para nenos
5.3.3	O IVE para nenos
5.3.4	Problemas de porcentaxes
5.3.5	Produción de textos: versos e refráns
5.3.6	Homonimia do gravame
5.3.7	Un guión para unha dramatización: o teléfono
5.3.8	Produción de textos: educación para o consumo
5.3.9	Guía gráfica: a axuda do navegante
5.3.10	Prensa e escola
5.3.11	Dramatización dunha reparación: a fraude no IVE
5.3.12	Do produtor ao consumidor. O valor engadido
5.3.13	Educación para o consumo: importancia do tícket ou da factura
5.3.14	O IVE razoado. O IVE en mural
5.3.15	Encrucillado e sopa de letras
5.3.15.1	Encrucillado
5.3.15.2	Sopa de letras
5.3.15.3	Solucións ao encrucillado
5.3.15.4	Solucións á la sopa de letras

5.1 Antes de empezar

• ¿Oíches falar ou viches pola televisión ou noutros medios de información algúns anuncios sobre a campaña do IRPF?
• ¿Sabes que significan esas siglas?
• ¿Ti es consumidor? ¿Ti pagas impostos? ¿Que tipo de impostos pagas? ¿Por que?

5.2 Exposición do profesor

5.2.1Tributos e impostos

Os ingresos públicos que fan falta para poder pagar as necesidades comúns e os servizos públicos dos que todos nos beneficiamos (colexios, hospitais, estradas...), fundamentalmente conséguense mediante o pagamento de impostos que realizamos os cidadáns de acordo coas leis do noso país.

Un imposto é unha cantidade de diñeiro que deben pagar obrigatoriamente os cidadáns para que as administracións públicas poidan atender os gastos públicos de todos.

Os impostos non son unha cantidade fixa igual para todos os cidadáns, pois isto sería inxusto, xa que non todas as persoas teñen o mesmo diñeiro. Por iso, pagan máis impostos os que teñen máis ou gañan máis e pagan menos impostos os que teñen menos diñeiro. Isto chámase “capacidade económica”. A capacidade económica das persoas pódese saber a través das cousas que teñen, é dicir, da súa riqueza (patrimonio), a través do diñeiro que gañan (renda) ou a través do que gastan comprando (consumo). Por iso, existen varios tipos de impostos, para cada unha desas manifestacións do que chamamos “capacidade económica” das persoas.

Hai dúas clases de impostos:

• Os directos, que son os impostos que permiten que os que teñen máis ou gañan máis diñeiro paguen cantidades maiores que os que teñen menos e reciben uns ingresos inferiores. Un dos impostos directos, o máis coñecido, é o imposto sobre a renda das persoas físicas (IRPF), que pagan as persoas segundo o diñeiro que gañan, é dicir, do soldo que cobran, dos beneficios que ten un médico ou unha avogada ou un fontaneiro ou unha taxista... Hai outros impostos directos, como o que pagan as empresas (imposto de sociedades) ou o que pagan as persoas que reciben unha herdanza de alguén que faleceu (imposto de sucesións).
• Os indirectos, que son os que todo o mundo ten que pagar por igual cando fai unha mesma compra, gáñese ou téñase máis ou menos diñeiro. O máis coñecido é o IVE que se paga cada vez que compramos algo, por exemplo, unha camiseta, un bolígrafo, un caderno ou un refresco. Todos pagamos o mesmo cando compramos as mesmas cousas, sen que importe se temos máis ou menos diñeiro. Hai outros impostos indirectos, como os que se pagan cando se lle pon gasolina ao coche ou ao comprar tabaco ou bebidas alcohólicas (impostos especiais) ou cando compramos un piso para vivir.

Tamén hai outras cantidades (chamadas taxas) que temos que pagar para gozar de servizos que son importantes para a nosa vida, por exemplo, para que leven o lixo ou para que teñamos auga potable na casa.

Por último, como todos sabedes, en España, ademais do Estado, existen as comunidades autónomas, as provincias e os concellos; pois ben, de acordo con iso, non só hai impostos do Estado senón tamén destas outras administracións públicas.

5.2.2 O imposto sobre a renda (IRPF)

O imposto sobre a renda das persoas físicas (IRPF) é o máis coñecido. Este é un imposto que se paga segundo o diñeiro que gaña. Así o que gana máis paga máis e o que gana menos paga menos e, mesmo, as persoas que teñen só o xusto para poder vivir, non pagan nada.

Pero hai outras cuestións interesantes que debemos saber acerca do imposto sobre a renda.

Neste imposto considérase que hai unha cantidade mínima de diñeiro que todos necesitamos gastar para poder vivir dignamente e cubrir as necesidades básicas. Pois ben por esa cantidade non hai que pagar o imposto sobre a renda. Ademais, esa contía mínima é maior para as persoas que teñen fillos, xa que deben alimentalos, comprarlles roupa, libros, xoguetes... Non hai que esquecer que os nenos son moi importantes para o país e por iso axúdase as persoas que os teñen, de forma que paguen menos impostos, para que poidan dedicar máis diñeiro a coidar deles.

Outro dato importante é que o imposto sobre a renda ten “descontos” (reducións, deducións) que son cantidades que poden restar as persoas que teñen uns determinados gastos. Entre estes descontos hai un para as nais que teñen nenos menores de 3 anos e ademais traballan fóra da casa, para axudalas a poder pagar unha gardería ou a outra persoa que os coide mentres os pais están traballando. Tamén hai outro desconto para as persoas que teñen que comprar unha vivenda, porque todo o mundo necesita unha casa para vivir e, como son moi caras, permítese que a xente pague menos imposto mentres a están pagando. As persoas que aforran para cando sexan maiores e se xubilen (plans de pensións) tamén poden restar unha cantidade por eses aforros. E se fixemos donativos para axudar a organizacións que se ocupan das persoas máis necesitadas (Cruz Vermella, Médicos sen Fronteiras, Cáritas), podemos igualmente descontar unha parte dese diñeiro que demos.

Ademais deses descontos que establece o Estado para todos os españois, as comunidades autónomas poden establecer outros para as persoas que vivan en cada unha delas.

O imposto sobre a renda das persoas físicas págase todos os anos, pero non hai que ingresalo de golpe, senón que se vai facendo pouco a pouco, a prazos, xa que se pon cada mes unha parte do soldo que a xente gaña. Cada ano, en maio e xuño, fanse as contas: súmase todo o que gañamos, réstanse os descontos ou gastos que tivemos e o que fomos pagando mes a mes, e se o resultado nos di que aínda nos falta algo por pagar, pagámolo; pero se ingresamos de máis, devólvennolo.

Así pois, o imposto sobre a renda é un imposto que intenta ser moi xusto, ao ter en conta as diferenzas que hai entre as persoas, pois unhas gañan máis e outras menos, unhas teñen fillos e outras non. Unhas teñen uns gastos e outras non. Deste modo, o imposto contribúe tamén a que as desigualdades entre as persoas sexan menores, pois aínda que uns paguen máis porque teñen máis e outros paguen menos porque teñen menos, todos temos o mesmo dereito a gozar das estradas, os parques, os hospitais, os colexios e os demais servizos públicos.

5.2.3 O imposto sobre o valor engadido (IVE)

É posible que pensedes que, porque sodes nenos, non tedes nada que ver cos impostos, e que os impostos son un asunto dos maiores. Pois resulta que, aínda que non volo pareza, tamén vós estades a pagar impostos.

Por exemplo, cada vez que comprades un refresco, unha bolsa de patacas, un bolo ou un CD estades a pagar un imposto.

O imposto que estades a pagar cando comprades esas cousas chámase IVE (imposto sobre o valor engadido) que seguramente vos soará. Este é un imposto que se paga cada vez que compra algo ou cando alguén nos presta un servizo ou nos fai un traballo, sexa porque tomamos algo nun bar ou nun restaurante ou porque o fontaneiro ou o electricista fan unha reparación na nosa casa. O que pasa é que non nos decatamos porque normalmente está dentro do prezo. Se vos fixades, hai moitos tíckets que poñen separado o importe do IVE e, noutros, está incluído no prezo (no tícket pon IVE incluído). Isto é para que o que compra unha cousa se decate de que o está a pagar e de que o que vende ese algo o ingresou en Facenda para que o comprador non teña que facelo. Por iso, é importante esixir sempre a factura ou o comprobante, aínda que alguén poida dicirnos que se non nos dá o tícket nos vai cobrar un prezo máis barato ¿Como demostraremos senón, que pagamos para poder reclamar despois, se o que compramos está estragado ou a reparación mal feita?

A cantidade que pagamos polo IVE non é sempre igual para todos os servizos e artigos que compramos. Hai un IVE xeral, pero tamén hai un IVE reducido que se paga por cousas de uso corrente, entre outras, polos alimentos en xeral, as vivendas, os restaurantes ou as entradas en museos. E, finalmente, hai un IVE superreducido para os bens máis necesarios, como é o pan, o leite, as froitas, ovos, verduras e hortalizas, as medicinas e tamén para os libros e os xornais. Ademais, pola súa importancia, non pagan o IVE, os servizos sanitarios e de educación ou os servizos dos dentistas.

Por último, é interesante que saibades que o IVE é un imposto que non só se paga en España senón tamén en todos os demais países da Unión Europea de modo que se ides de viaxe a algún deles tamén o estaredes a pagar no prezo das cousas que compredes.

5.3 Actividades para o terceiro ciclo de primaria

A continuación suxírense distintas actividades. Os criterios de busca de actividades pode ser de distinto tipo: a área ou materia o tipo de actividade (individual ou grupal) e o nivel educativo para o que se propón.

5.3.1 Empresas e traballo. Conceptos xerais

Área : coñecemento do medio.
Tipo : individual.
Nivel : terceiro ciclo de educación primaria

• As empresas son o principal motor da economía dun país. Nas empresas hai un empresario e uns empregados por conta allea. ¿Coñeces algunha empresa? Imos buscar. Nomea algunha empresa que teña as características que se citan a continuación:
  • Unha empresa deportiva.
  • Unha empresa de xoguetes.
  • Unha empresa de libros de texto.
  • Unha empresa de alimentos.
  • Unha empresa de servizos ás persoas maiores.
  • Unha empresa dedicada á atención dos animais.
  • ¿Que teñen en común todas as empresas? Di dúas ou tres características.
• ¿Como se chama o diñeiro que percibe un empregado mensualmente polo seu traballo?

5.3.2 O IRPF para nenos

Área : coñecemento do medio.
Tipo : individual.
Nivel : terceiro ciclo de educación primaria.

• ¿Que é a renda anual? ¿Como se chama o imposto que hai que pagar pola renda anual?
• Apliquemos o que coñecemos:
  • ¿Cando hai que pagar o imposto sobre a renda das persoas físicas?
  • ¿Como se pode facer a declaración dese imposto? Sinala a resposta correcta:
    • Mediante o programa informático de axuda (programa PADRE).
    • Pódese facer co manual de instrucións do propio imposto.
    • Mediante cita previa na Axencia Tributaria.
    • Todas as anteriores.
  • ¿Como se pode presentar? Sinala a resposta correcta:
    • Directamente na Axencia Tributaria.
    • Nun banco ou caixa de aforros.
    • Por Internet.
    • Todas as anteriores.
• ¿Quen paga máis impostos, unha persoa que vive soa ou unha parella cun fillo pequeno? ¿Por que?
• ¿As persoas que están pagando un piso para vivir teñen que pagar o mesmo imposto ou menos que as persoas que xa o teñen pagado? ¿Por que?
• ¿Por que credes que existe un desconto polos donativos que se lles dan ás organizacións que coidan das persoas necesitadas?

5.3.3 O IVE para nenos

Área : coñecemento do medio.
Tipo : individual.
Nivel : terceiro ciclo de educación primaria.

• ¿Como se chama o imposto indirecto máis importante?
• ¿Por que é importante gardar unha factura dun produto ou dun servizo?
• Enumera catro ou cinco casos nos que ti pagas IVE.

5.3.4 Problemas de porcentaxes

Área : matemáticas.
Tipo : individual.
Nivel : terceiro ciclo de educación primaria.

• Busca: ¿Cales son os tipos do IVE no noso país?
• Pódense realizar numerosos exercicios sobre porcentaxes: Por exemplo:
  • Calcular canto debe pagar Santiago por tres libros, se cada un deles valen 7 € e 30 cts e o tipo do IVE é do 4%.
  • Se unha tenda vendeu durante un día 3.800 € e o tipo de IVE dos produtos vendidos é do 21%: ¿Canto IVE pagaron os compradores?
  • Un transportista factura mensualmente 1.800 € sen IVE. Se o tipo de IVE é o 21%, ¿que cantidade supón o IVE ao ano? ¿Canto ingresa bruto ao ano (total dos ingresos)?

6 Suxestións de uso para educación secundaria

6.1	Antes de empezar
6.2	Exposición do profesor
6.2.1	Tributos e impostos
6.2.2	O IRPF
6.2.3	O IVE
6.3	Actividades para o primeiro ciclo de secundaria
6.3.1	Actividades económicas e impostos
6.3.2	Estados modernos e impostos
6.3.3	O IRPF
6.3.4	Problemas de porcentaxes. Magnitudes directamente e inversamente proporcionais
6.3.5	Ecuación de primeiro grao
6.3.6	Os novos lexisladores. Debates e propostas
6.3.7	Suposto do IRPF: ¿Que suma e que resta?
6.3.8	O pagamento aprazado
6.3.9	Recollida de datos
6.3.10	Produción de textos: os dereitos do consumidor, impostos e facturas...
6.4	Actividades para o segundo ciclo de secundaria
6.4.1	Actividades económicas e impostos
6.4.2	Actividades económicas, medio e impostos
6.4.3	Xeografía humana e economía
6.4.4	Impostos e cohesión territorial
6.4.5	Os datos do valor engadido
6.4.6	O IVE nos produtos: cálculo
6.4.7	O IVE de cada produto: identificación
6.4.8	O IVE nas facturas
6.4.9	Organizacións transnacionais: os impostos na UE
6.4.10	Progresividade do IRPF
6.4.11	Problemas varios: uso da folla de cálculo para a vida real e outros supostos
6.4.12	Estatística e probabilidade
6.4.13	Traballando coa prensa
6.4.14	Dramatización dunha reparación
6.4.15	Comentar e redactar
6.4.16	Os descontos do IRPF: xustificación dos desconto
6.4.17	O programa PADRE
6.4.18	Foro: os intocables

6.1 Antes de empezar

• ¿Oíches falar ou viches pola televisión ou noutros medios de información anuncios sobre a campaña do IRPF? ¿Sabes que significan esas siglas?
• ¿Ti es consumidor? ¿Ti pagas impostos? ¿Que tipo de impostos pagas? ¿Por que?
• ¿En que documentos atopas o que pagas do IVE cando adquires un produto ou usas un servizo?
• ¿En que documentos atopas o que pagas do IVE cando adquires un produto ou usas un servizo?
• ¿Que significa “IVE incl.”?

6.2 Exposición do profesor

6.2.1 Tributos e impostos

Os ingresos públicos que fan falta para poder satisfacer as necesidades colectivas e custear os servizos públicos dos que todos nos beneficiamos, fundamentalmente conséguense mediante o pagamento de impostos e outros tributos que realizamos os cidadáns de acordo coas leis do noso país.

Os tributos son cantidades de diñeiro que os cidadáns están obrigados a pagar. Dentro dos tributos están os impostos, as taxas e as contribucións especiais. Os impostos son os tributos máis importantes, e son as cantidades que deben pagar obrigatoriamente os cidadáns para que as institucións poidan atender os gastos públicos de todos, sen que cada persoa que paga reciba unha contraprestación individualizada. En cambio, as taxas son cantidades que os cidadáns deben pagar como consecuencia dalgunha actuación administrativa que si lles beneficia individualmente. Esa actuación hai que solicitala expresamente por exemplo a recollida de lixos.

Ademais dos impostos e as taxas, existen as contribucións especiais, que son un tributo que hai que pagar cando unha actuación pública se realiza para satisfacer unha necesidade colectiva e produce un beneficio especial a determinadas persoas. Exemplo, incremento do valor dun terreo tras a realización dunha obra pública.

Os impostos non son unha cota fixa igual para todos os cidadáns, pois isto sería inxusto, xa que non todas as persoas teñen o mesmo diñeiro. Por iso, pagan máis impostos os que teñen máis, gañan máis ou gastan máis e pagan menos impostos os que teñen menos diñeiro. Isto chámase “capacidade económica”. A capacidade económica das persoas pódese saber a través dos bens que teñen, é dicir, da súa riqueza (patrimonio), a través do diñeiro que gañan (renda) ou a través do que gastan (consumo). Por iso, existen varios tipos de impostos, para cada unha desas manifestacións do que chamamos “capacidade económica” das persoas.

Os impostos adóitanse clasificar en directos e indirectos:

• Os directos, que son aqueles que permiten que os que teñen máis ou gañan máis diñeiro paguen cantidades maiores que os que teñen menos e reciben uns ingresos inferiores. Un dos impostos directos, o máis coñecido, é o imposto sobre a renda (IRPF), que pagan as persoas segundo o diñeiro que gañan, é dicir, do soldo que cobran, dos beneficios que ten un médico ou unha avogada ou un fontaneiro ou unha taxista... Tamén son impostos directos o imposto sobre sociedades, que é o que pagan as empresas, o imposto sobre sucesións e doazóns, que é o que se paga cando recibimos unha herdanza dun familiar que faleceu (sucesión) ou cando recibimos bens de alguén en vida (doazóns), e o imposto sobre o patrimonio, que só deben ingresar as persoas que teñen bens a partir dun determinado valor.
• Os indirectos, que son aqueles que debe pagar todo o mundo por igual cando fai unha compra, aínda que gañe ou teña máis ou menos diñeiro. O máis coñecido é o IVE, que se paga cada vez que compramos algo, por exemplo, roupa, un bolígrafo, unha lambetada ou cando comemos nun restaurante. Outros impostos indirectos son o imposto sobre transmisións patrimoniais e actos xurídicos documentados, que se paga, por exemplo, cando se compra unha casa. E os impostos especiais, que se pagan ao comprar determinadas artigos ou produtos, como a gasolina para o coche, bebidas alcohólicas ou tabaco.

Ata agora falamos dos impostos, pero tamén temos que facer referencia a outras cantidades que pagamos e que se chaman taxas. As taxas pertencen á mesma familia que os impostos, a familia dos tributos, pero hai diferenzas entre eles, como ao principio apuntabamos. A máis importante é que, mentres os impostos debemos pagalos nos casos que di a lei con independencia dos bens ou servizos públicos que utilicemos, as taxas só hai que pagalas para poder gozar dun determinado servizo ou para poder realizar unha determinada actividade. Por exemplo, páganse taxas polo servizo de recollida dos lixos, polo abastecemento de auga potable ou por sacar ou renovar o DNI, o permiso de conducir ou o pasaporte.

As contribucións especiais tamén son un tributo e como xa dixemos páganse cando unha actuación pública se realiza para satisfacer unha necesidade colectiva e produce un beneficio especial a determinadas persoas. Exemplo, incremento do valor dun terreo tras a realización dunha obra pública.

Como sabedes, en España hai outras administracións públicas ademais do Estado, como son as comunidades autónomas, as deputacións provinciais e os concellos. Todas elas teñen os seus presupostos, os seus ingresos e os seus gastos públicos. Por iso non só o Estado esixe impostos senón que algúns dos impostos que vimos correspóndenlles ás comunidades autónomas e hai outros que correspóndenlles aos concellos, e o mesmo sucede coas taxas.

6.2.2 O IRPF

O imposto sobre a renda das persoas físicas (IRPF) é un imposto que pagan as persoas segundo o diñeiro que gañan. Así o que gaña máis, paga máis e o que gaña menos, paga menos, e mesmo hai persoas que non pagan nada. Esta é a diferenza máis importante co IVE, que máis adiante estudaremos, pois no IVE todos pagamos igual cando compramos un mesmo artigo cun mesmo prezo. Fixádevos que estamos a dicir que o que gana máis paga máis, no sentido de que paga unha cantidade proporcionalmente superior á que paga o que gaña menos, e así compensa a parte dos que pagan pouco polos seus pequenos ingresos. A isto chámaselle progresividade, que se pode considerar como máis equitativa que a proporcionalidade e favorece a redistribución da riqueza.

A diferenza entre proporcionalidade e progresividade é sinxela se a explicamos con porcentaxes. Se todo o mundo paga, por exemplo, o 10% do que gaña, o que gaña 1.000 euros pagaría o 10% deses 1.000 euros e o que gaña 2.000 euros pagaría tamén o 10% dos seus 2.000 euros. Isto sería pagar de forma proporcional. En cambio, a progresividade significa que o que gana máis paga unha porcentaxe superior dos seus ingresos, de modo que, mentres que o que gaña 1.000 euros paga o 10% dos seus 1.000 euros, o que gaña 2.000 euros paga o 10% dos primeiros 1.000 euros, pero o 15% dos segundos 1.000 euros.

Na declaración do IRPF, o que se coñece como declaración da renda, débese incluír o soldo que se gaña ou os beneficios que se obteñen se un é o seu propio xefe (por exemplo, un electricista, un médico, unha avogada, un fontaneiro, unha taxista, etc). Tamén se han de incluír os xuros das contas bancarias que se obteñen, os alugamentos que se cobran se se ten algún piso arrendado, a ganancia que se obtivo se se vendeu unha casa, etc.

Na declaración da renda, como diciamos, inclúese todo o que se gañou durante o ano e réstase unha cantidade de diñeiro que todos necesitamos para poder vivir dignamente como persoas e poder pagar as nosas necesidades básicas. A esta cantidade que se resta chámaselle “mínimo persoal e familiar”. Este mínimo persoal e familiar é unha cantidade maior para as persoas que teñen fillos, pois deben alimentalos, comprarlles roupa, libros... Non hai que esquecer que os nenos e os mozos son moi importantes para o país e por iso axúdaselles ás persoas que teñen fillos facendo que paguen menos impostos, para que poidan dedicar máis diñeiro a coidar deles.

Ademais, na declaración da renda réstanse tamén outros “descontos” (reducións, deducións) que teñen en conta outros gastos que deben facer as persoas e que se restan da cantidade que hai que pagar polo imposto. Entre estes descontos está unha cantidade para as nais que teñen fillos pequenos e que ademais traballan fóra de casa, para axudarlles a pagar unha gardería ou a outra persoa que coide dos seus fillos mentres os pais están traballando. Tamén hai outro desconto para as persoas que teñen que comprar unha vivenda, porque todo o mundo necesita unha casa para vivir e, como custan moito diñeiro, permítese que a xente pague menos imposto sobre a renda mentres está pagando a súa casa. As persoas que aforran para cando sexan maiores e se xubilen tamén poden restar unha cantidade por eses aforros. E se fixemos donativos para axudar a organizacións que se ocupan das persoas máis necesitadas (Cruz Vermella, Médicos sen Fronteiras, Cáritas...), podemos igualmente descontar unha parte dese diñeiro que demos.

En relación coas deducións, debedes saber que non só existen as que fixa o Estado senón tamén as que poden establecer cada unha das comunidades autónomas, que se lles poderán aplicar ás persoas que vivan en cada comunidade autónoma.

A declaración da renda preséntase todos os anos (entre o 2 de maio e o 30 de xuño). Este imposto non hai que ingresalo de golpe nestes dous meses, senón que se vai pagando pouco a pouco, a prazos, poñendo cada mes unha pequena parte do soldo que a xente gaña. Estes prazos chámanse “retencións”. Cando chega o mes de xuño fanse as contas: súmase todo o que gañamos durante o ano, réstanse as reducións e deducións que establece a lei. Da cantidade que resulte réstase todo o que fomos pagando mes a mes no ano anterior. Se aínda nos falta algo por pagar, aboámolo, pero se pagamos de máis, devólvennolo.

Para axudar a facer a declaración da renda, a Axencia Tributaria creou un programa informático de axuda que se chama PADRE, co que só hai que meter os datos de ingresos e gastos de cada persoa e o programa fai automaticamente as operacións e os cálculos necesarios. A Axencia Tributaria pódenos facer a declaración e mandárnola á casa para ver se estamos de acordo cos cálculos. Tamén se pode acudir ás oficinas da Axencia para que nos fagan a declaración. Despois, á hora de presentala e pagar ou pedir a devolución, pódese ir á Axencia Tributaria ou facelo polo banco. Tamén se pode facer sen moverse da casa, a través de Internet.

Como conclusión de todo o que vimos, podemos dicir que o imposto sobre a renda é un imposto que intenta ser moi xusto, ao ter en conta as diferenzas que hai entre as persoas, pois unhas gañan máis e outras menos, unhas teñen fillos e outras non. Deste modo, o imposto contribúe tamén a que as desigualdades entre as persoas sexan menores, pois aínda que uns paguen máis porque teñen máis e outros paguen menos porque teñen menos, todos temos o mesmo dereito a gozar das estradas, os parques, os hospitais, os colexios e os demais bens e servizos públicos.

6.2.3 O IVE

É posible que pensedes que, porque sodes novos e non traballades, non tes nada que ver cos impostos, que os impostos son só cousa dos maiores. Non obstante, tamén vós estades a pagar impostos. Ou sexa que vós tamén sodes contribuíntes.

Por exemplo, cada vez que comprades un refresco, unha bolsa de patacas, un bolo, uns pantalóns, ou unhas zapatillas, cada vez que ides ao cinema, que vos subides a un tren ou a un autobús ou que recargades a tarxeta do móbil, estades pagando impostos.

Son os impostos sobre o consumo. O máis coñecido deles é o IVE (imposto sobre o valor engadido) que, seguramente, vos soará. Este é un imposto que se paga cada vez que se compra un artigo ou produto ou cando alguén nos presta un servizo ou nos fai un traballo, sexa porque tomamos algo nun bar ou nun restaurante ou porque o fontaneiro ou o electricista fan unha reparación na nosa casa. O que pasa é que non nos decatamos porque normalmente está dentro do prezo. Se vos fixades, hai moitos tíckets que analizan o importe do IVE e noutros está incluído no prezo (no tícket pon IVE incluído). Pois é para que o que compra unha cousa se decate de que o está a pagar e de que o que vende esa cousa o ingresou en Facenda, para que o comprador non teña que facelo. Por iso, é importante esixir sempre a factura ou o comprobante, aínda que alguén poida dicirnos que se non nos dá o tícket nos vai cobrar un prezo máis barato ¿Como demostraremos senón, que pagamos para poder reclamar despois se o que compramos está defectuoso ou a reparación mal feita?

O IVE é un dos impostos indirectos (recordade a clasificación que faciamos entre impostos directos e indirectos), o máis importante de todos, pois o diñeiro que se obtén del é bastante máis da metade (supera o 65%) do total que se obtén por todos os impostos indirectos.

É curioso saber por que este imposto se chama sobre o “valor engadido”. Para entendelo, hai que ter en conta que cada produto que compramos leva detrás un longo proceso con moitas fases, en cada unha das cales interveñen distintos empresarios e profesionais. Imaxinade unha simple camiseta de algodón. Primeiro houbo que cultivar a planta, recoller o algodón, fialo despois para convertelo nunha tea, logo cortar a tea e darlle forma de camiseta, tinguila ou imprimirlle un estampado e finalmente distribuíla para que chegue á tenda da nosa cidade onde a poderemos comprar. En cada fase a peza vai adquirindo máis valor, váiselle engadindo valor. Cada empresa que intervén debe ingresar en Facenda o IVE correspondente ao aumento de valor que o seu traballo incorporou á futura camiseta, pero ese IVE que ingresou “repercúteo” despois na empresa que intervén na fase seguinte, e así sucesivamente ata chegar a nós, os compradores, que somos os que ao final pagaremos o imposto dentro do prezo da nosa camiseta.

Quédanos por dicir que a cantidade que pagamos polo IVE non é sempre igual para todos os servizos e cousas que compramos. Hai un IVE xeral que é dun 21%. Hai un IVE reducido do 10% que se paga por artigos de uso corrente, entre outros, polos alimentos en xeral, as vivendas, os restaurantes ou as entradas en museos. E, finalmente, hai un IVE superreducido do 4% para os bens máis necesarios, como é o pan, o leite, as froitas, ovos, verduras e hortalizas, as medicinas e tamén para os libros e os xornais. Ademais, hai bens e servizos que, pola súa importancia, non pagan IVE, é dicir, están exentos, como acontece cos servizos sanitarios e de educación ou os servizos dos dentistas.

Por último, é interesante que saibades que o IVE é un imposto que non só se paga en España senón tamén en todos os demais países da Unión Europea aínda que existen algunhas pequenas diferenzas entre uns e outros, fundamentalmente en canto ás porcentaxes que, segundo viamos antes, se lles aplican aos distintos artigos. Dise, por iso, que o IVE é un imposto “harmonizado” na Unión Europea. Isto significa que se ides de viaxe a algún dos países da Unión tamén estaredes pagando o IVE no prezo dos obxectos e artigos que compredes, aínda que a cantidade correspondente ao imposto pode ser algo superior ou inferior da que pagarías en España polo mesmo artigo, se ben, o noso país está entre os que aplican porcentaxes máis baixas de IVE.

6.3 Actividades para o primeiro ciclo de secundaria

6.3.1 Actividades económicas e impostos

Área : xeografía e historia.
Tipo : individual.
Nivel : primeiro ciclo de educación secundaria.

• ¿Como se chama a cantidade de diñeiro que consegue unha empresa despois de descontar todos os gastos que ten? ¿Como se chama o imposto que afecta (ou grava) as empresas? ¿De que depende a súa contía?
• ¿Como se clasifican os impostos en España atendendo á manifestación da capacidade económica que graven?
• ¿Que diferenza hai entre un imposto e unha taxa? ¿E entre un imposto directo e outro indirecto?
• ¿É xusto ou non que quen máis pague máis reciba do Estado? Xustifica a túa resposta.

6.3.2 Estados modernos e impostos

Área : xeografía e historia.
Tipo : individual.
Nivel : primeiro ciclo de educación secundaria.

• Os estados modernos caracterízanse pola división de poderes: ¿Cales son os tres poderes do Estado?
• Dentro do poder executivo, ¿que organismo é o encargado de recadar a maioría dos impostos? ¿De que ministerio depende?
• O poder lexislativo, ¿onde radica? ¿Como se chaman as persoas que pertencen ao poder lexislativo? ¿Como se chama a lei anual que determina canto vai ingresar o Estado e que canto vai gastar?
• ¿En que se diferencia unha democracia dun réxime non democrático?
• ¿Que impostos directos hai en España?
• ¿Que impostos indirectos?

6.3.3 O IRPF

Área : xeografía e historia.
Tipo : individual.
Nivel : primeiro ciclo de educación secundaria.

• Falemos do IRPF: neste imposto anual hai cantidades que aumentan o imposto e outras que o diminúen. ¿Que tres conceptos aumentan a base impoñible? ¿Que se pode deducir da renda?
• ¿Que é o mínimo persoal e familiar?
• ¿Que diferenza hai entre reducións e deducións do IRPF?
• ¿Que significa base impoñible? ¿Que significa tipo de gravame?
• ¿Que son as retencións?

6.3.4 Problemas de porcentaxes. Magnitudes directamente e inversamente proporcionais.

Área : matemáticas.
Tipo : individual.
Nivel : primeiro ciclo de educación secundaria.

• A un cidadán descóntanlle polo IRPF mensualmente un 19%. Se gaña 24.000 € ao ano, ¿canto lle retiveron para pagar o imposto? Se resulta, que lle devolveron 1.200 € ao liquidar o imposto, ¿cal foi a porcentaxe media que pagou polo imposto?
• Un cidadán paga polo IVE de tres produtos un total de 291€. Ao primeiro, un ordenador portátil, custoulle 1200 € e pagou por el un IVE do 21%. Polo segundo, unha enciclopedia de 20 volumes, pagou un IVE do 10% e o seu prezo é de 700 € ¿Canto custaba o terceiro, unha vitrina, se o tipo de último produto é do 21%?
• Apliquemos unha suposta proporcionalidade directa no IRPF: se un contribuínte cunha base impoñible de 16.000 € paga 2.288 € de IRPF, ¿canto pagaría a persoa cuxa base impoñible fose exactamente a dobre? ¿E o que ten unha base tres veces superior? ¿Paréceche xusto? ¿Que significa que o IRPF é progresivo?
• Localiza os tramos do tipo que se usan no IRPF (podes consultar o Manual da declaración da renda ou a axuda do programa PADRE ou a web da Axencia Tributaria www.agenciatributaria.es ).

6.3.5 Ecuación de primeiro grao

Área : matemáticas.
Tipo : individual.
Nivel : primeiro ciclo de educación secundaria.

• Expresa nunha ecuación o seguinte enunciado: a cota de imposto da renda para un contribuínte é de 2.138,88 €. Esta cota é a suma de 1.914,72 € e dunha cantidade que hai que multiplicar polo tipo do 18,68%. Formula a ecuación e calcula a cantidade que falta.

6.3.6 Os novos lexisladores. Debates e propostas

Área : interdisciplinar. Educación en valores.
Tipo : grupal. Individual.
Nivel : primeiro ciclo de educación secundaria.

• Pídeselles aos alumnos que cada un faga unha relación dos bens e servizos públicos que lles parecen máis importantes. Logo propónselles que imaxinen que poden inventar un imposto para mellorar eses bens e servizos: terán que dicir en que bens e servizos, por orde de importancia, se investiría o diñeiro que se obtivese, quen pagaría ese imposto, canto e cando se pagaría.
• En gran grupo, escríbense no encerado os impostos que hai e despois pídeselles aos alumnos que digan cales manterían e cales suprimirían, razoando por que. Nunha votación final, borraranse os que a maioría rexeitase.

6.3.7 Suposto do IRPF: ¿Que suma e que resta?

Área : interdisciplinar. Educación en valores. Sentido da xustiza distributiva.
Tipo : grupal. Individual.
Nivel : primeiro ciclo de educación secundaria.

• ¿Que suma e que resta?:
  • É unha familia con tres fillos, de 13 anos o maior, 10 anos a mediana e 1 ano a pequena.
  • Tanto o pai como a nai traballan fóra da casa e cobran soldos mensuais, dos que lles retiveron unha parte todos os meses para o imposto.
  • Viven nunha casa comprada que aínda non remataron de pagar.
  • Teñen unha conta de aforro que produciu xuros.
  • Fan achegas a un plan de pensións.

6.3.8 O pagamento aprazado

Área : interdisciplinar. Educación para o consumo.
Tipo : grupal. Individual.
Nivel : primeiro ciclo de educación secundaria.

• Pregúntaselles aos alumnos se lles parece ben que o IRPF se pague a prazos mediante as retencións que se realizan sobre o soldo cada mes ou se cren que sería preferible que se pagase todo dunha vez. Hai que xustificar a opinión. Pódese comparar coas vendas de bens e servizos a prazos: a vivenda, o coche, un electrodoméstico, as vacacións de verán.
• ¿Por que a xente prefire pagar certas cousas pouco a pouco e non dunha vez? O mesmo sucede co imposto sobre a renda.
• Cada alumno responderá por escrito e despois poranse en común as respostas de todos.

6.3.9 Recollida de datos

Área : interdisciplinar.
Tipo : grupal. Individual.
Nivel : primeiro ciclo de educación secundaria.

• Durante a campaña de renda, en maio e xuño, encárgaselles aos alumnos que busquen e recorten nos xornais e revistas anuncios e noticias que se refiran ao IRPF. Tamén deberán fixarse cando vexan a televisión nos anuncios da Axencia Tributaria sobre a campaña e, se escoitan a radio, poñer atención nos comunicados da Axencia. Despois levarán á clase os recortes de prensa e contarán o que, no seu caso, visen ou oísen sobre o tema, para comentalo entre todos.

6.3.10 Produción de textos: os dereitos do consumidor, impostos e facturas...

Área : interdisciplinar.
Tipo : grupal. Individual.
Nivel : primeiro ciclo de educación secundaria

• Un consumidor quere devolver un produto, porque non lle serve, e non ten factura, pero si un tícket de compra. ¿Que fai se para unha devolución lle esixen a factura? ¿Como pode defender os seus dereitos? Escribe unha redacción ao respecto.
• Escribe unha carta de reclamación solicitando a reparación dun discman que está en garantía. ¿Que documentos debes achegar? Fai mención expresa deses documentos na túa reclamación.
• Constrúe en forma dialogada o seguinte suposto:
  • Un consumidor comprou un frigorífico; os técnicos instaláronllo e deixáronllo funcionando. Ao cabo dunha semana decátase de que non arrefría o suficiente. Chama por teléfono á tenda e remíteno ao servizo técnico; no servizo técnico esíxenlle a garantía do produto para atendelo sen cobrar. Resolve esta situación.
• Fai unha exposición de que vantaxes e que inconvenientes ten pagar o IVE de todos os produtos e servizos que adquires.

6.4 Actividades para o segundo ciclo de secundaria

6.4.1 Actividades económicas e impostos

Área : xeografía e historia.
Tipo : individual.
Nivel : segundo ciclo de educación secundaria.

• Enumera os impostos que hai en España. Clasifícaos en impostos directos, indirectos.
• ¿Quen ten capacidade para esixir impostos?
• ¿Oíches falar da “ecotaxa”? ¿Sabes en que consiste? ¿Tes algún criterio a favor ou en contra deste imposto?
• ¿Deben ter o mesmo tipo de imposto os distintos tipos de enerxía, por exemplo, o gasóleo para coches e o gasóleo para calefacción? Xustifica as túas respostas.

6.4.2 Actividades económicas, medio e impostos

Área : xeografía e historia.
Tipo : grupal.
Nivel : segundo ciclo de educación secundaria.

• Organizade a clase en grupos de 4 ou 5. Cada grupo deberá investigar unha actividade económica e analizará se inflúe negativamente esa actividade no medio e como. Cada grupo establecerá, despois da análise, unhas conclusións e proporá unha serie de medidas fiscais que pretendan paliar eses efectos nocivos: por exemplo, crear un imposto especial para empresas contaminantes ou exencións fiscais para outras empresas limpas, etc. Presentaranse a descrición desa actividade, a análise e as conclusións un mural.
• As actividades económicas que se poden analizar, entre outras, son:
  • Unha fábrica de pinturas.
  • Unha canteira.
  • Un invernadoiro para producir flores durante todo o ano.
  • Un barco conxelador de pesca.
  • O trazado dunha vía do AVE.
  • Un hipermecado aberto 24 horas no medio da cidade.
  • Unha rede de distribución eléctrica.

6.4.3 Xeografía humana e economía

Área : xeografía e historia.
Tipo : individual. Pequeno grupo.
Nivel : segundo ciclo de educación secundaria.

• Plasma dous debuxos que ao teu xuízo representen as diferenzas entre un espazo urbano e un espazo rural: sinala que actividades económicas (sector primario, secundario ou terciario) se corresponden con cada un dos ambientes que debuxaches.
• Investiga e localiza que impostos se pagan nas seguintes actividades económicas:
  • A explotación dun campo de oliveiras.
  • Unha fabrica de xoguetes.
  • Un servizo de mensaxería urxente..
  • Unha empresa de telefonía móbil.

6.4.4 Impostos e cohesión territorial

Área : xeografía e historia.
Tipo : individual. Pequeno grupo.
Nivel : segundo ciclo de educación secundaria.

• Investiga as deducións no IRPF que hai nas seguintes comunidades autónomas (ou nas que considere o profesor):
  • Cataluña.
  • Comunidade Foral de Navarra.
  • Comunidade de Madrid.
  • Andalucía.
  • Castilla–La Mancha

6.4.5 Os datos do valor engadido

Área : xeografía e historia.
Tipo : individual. Pequeno grupo.
Nivel : segundo ciclo de educación secundaria.

• Localiza, en relación cos impostos, os seguintes datos:
  • O prezo en orixe, o que recibe o agricultor, dun produto agrario (laranxas ou calquera outra froita, feixóns verdes, legumes, que queiras).
  • O prezo dese mesmo produto nos mercados centrais de distribución.
  • Por último, pregunta polo prezo dese produto no punto de venda ao consumidor.
  • Analiza que parte do incremento do valor dese produto se debe aos incrementos promovidos polos traballos de distribución e que parte se debe ao imposto sobre o valor engadido (IVE).
• Fai un comentario sobre ese proceso.

6.4.6 O IVE nos produtos: cálculo

Área : xeografía e historia. Matemáticas.
Tipo : individual. Pequeno grupo.
Nivel : segundo ciclo de educación secundaria.

• Exercicio práctico sobre o que unha familia con dous fillos fixo un sábado:
  • Os pais fixeron a compra semanal pola mañá e adquiriron:
    • Froitas e verduras.
    • Leite e pan.
    • Carne e peixe.
    • Latas variadas.
  • Logo acudiron ao dentista, quen lle puxo un empaste nun dente ao neno maior.
  • Despois tiveron tempo de comprarlle uns pantalóns á nena pequena.
  • Ao mediodía comeron xuntos nun restaurante.e
  • class="texto"Despois de comer foron todos ao cinema.
  • Antes de que pechasen, compraron na farmacia:
    • Unhas aspirinas.
    • class="texto"Un xel para o baño.
• Por todas estas compras e actividades a familia pagou o IVE dentro do prezo de cada unha ou ben non o pagou por ser unha operación exenta.
• Hai que sinalar que tipo do IVE lle corresponde a cada artigo ou servizo ou en que suposto non houbo que pagar IVE. Se se indican os prezos que a familia pagou por cada cousa, pódeselles pedir aos alumnos que, aplicando as porcentaxes, calculen a cantidade do prezo que lle corresponde ao IVE.

6.4.7 O IVE de cada produto: identificación

Área : xeografía e historia.
Tipo : individual. Pequeno grupo.
Nivel : segundo ciclo de educación secundaria.

• En clase, ou en pequeno grupo, seguindo a técnica de “tormenta de ideas”, tratade de recoller todos os produtos e servizos que se poden conseguir, por exemplo, nunha droguería; nunha pastelería; nunha tenda de móbiles, nun ximnasio, nunha librería (ou en calquera outro establecemento que o profesor decida). A continuación débese establecer que tipo de IVE paga cada produto.

6.4.8 O IVE nas facturas

Área : xeografía e historia.
Tipo : individual. Pequeno grupo.
Nivel : segundo ciclo de educación secundaria.

• Pídeselles aos alumnos que, durante unha serie de días, garden todos os comprobantes do que compren, que fagan o mesmo se acompañan os seus pais de compras e tamén que pidan na casa e recollan tíckets e facturas de compras de bens e servizos. Despois deberán clasificalos segundo que apareza o IVE desagregado ou ben estea comprendido no prezo e tamén, nos casos en que figure, de acordo co tipo do IVE aplicado.

6.4.9 Organizacións transnacionais: os impostos na UE

Área : xeografía e historia.
Tipo : individual. Pequeno grupo.
Nivel : segundo ciclo de educación secundaria.

• Investiga en www.europa.eu.int como se financia a Unión Europea. ¿De onde saen os fondos para atender as necesidades de funcionamento das institucións da Unión Europea?

6.4.10 Progresividade do IRPF

Área : matemáticas.
Tipo : individual.
Nivel : segundo ciclo de educación secundaria.

• Entrégaselles aos alumnos unha copia da escala de gravame do IRPF e os datos sobre ingresos de dous contribuíntes “anónimos” con idénticas circunstancias persoais e familiares, un dos cales obtivo o dobre de ingresos que o outro, co fin de que lles apliquen a ambos os dous a dita escala e poidan así comprobar que o contribuínte que gañou o dobre non paga o dobre de impostos que o outro senón máis do dobre.

6.4.11 Problemas varios: uso da folla de cálculo para a vida real e outros supostos

Área : matemáticas.
Tipo : individual.
Nivel : segundo ciclo de educación secundaria.

• Utilizando a folla de cálculo, a partir das copias das nóminas anuais dun contribuínte (omitidos os datos persoais), calcula os ingresos brutos, as cotizacións á Seguridade Social e as retencións a conta do IRPF. Constrúe un gráfico de barras cos seus valores absolutos e outro de sectores coas súas porcentaxes deses datos.
• Establece magnitudes directamente proporcionais e inversamente proporcionais no pagamento do IRPF.
• Calcula os importes do IVE nos seguintes importes (todos eles teñen o IVE incluído):
  • 760 € (IVE do 21%)
  • 425 (IVE do 10%)
  • 32€ (IVE de 4%)

6.4.12 Estatística e probabilidade

Área : matemáticas.
Tipo : individual.
Nivel : segundo ciclo de educación secundaria.

• Nunha tenda hai produtos que teñen un IVE do 21%; outros do 10% e outros do 4%. Os datos son os seguintes (redondéanse os céntimos de euro):
  • Libros de texto ao 4%. Vendéronse un total de 24 unidades e polo IVE cobráronse 16'62.
  • Xogos para consolas, ao 21%. O IVE ingresado por este concepto é de 240 €. O número de xogos vendidos foi 30.
  • Fai unha táboa na que aparezan os seguintes datos:
    • O número de unidades vendidas de cada un dos produtos.
    • O valor medio de cada un dos produtos sen IVE e con IVE.
    • O valor do IVE global.
    • O tipo medio do IVE que se cobrou.
    • Calcula a probabilidade de que o próximo produto que se venda nesa tenda sexa un libro de texto.

6.4.13 Traballando coa prensa

Área : lingua.
Tipo : individual.
Nivel : segundo ciclo de educación secundaria.

• Localiza noticias de carácter económico ou social sobre distintos impostos: campaña do IRPF, fraude no IVE, redes de branqueo de diñeiro, paraísos fiscais.
• O profesor selecciona dous ou tres corpos de noticias e sobre elas, o alumno debe escribir un titular e a entrada.

6.4.14 Dramatización dunha reparación

Área : lingua. interdisciplinar.
Tipo : grupal.
Nivel : segundo ciclo de educación secundaria.

• Prepáranse tres escenas e dúas personaxes en cada unha.
  • Na primeira escena a personaxe 1 fai unha reparación nunha casa e, ao rematar, pídelle á personaxe 2, que é a persoa dona da casa, que lle pague, e ofrécelle rebaixar o prezo se non lle cobra o IVE e non lle dá factura. A personaxe 2 acepta para aforrar o diñeiro.
  • Na segunda escena a personaxe 1 fai a mesma oferta, pero a personaxe 2 rexéitaa e esixe a factura co IVE. Na terceira escena, é a personaxe 2 a que lle pide á personaxe 1 que lle cobre menos e non lle dea factura, pero a personaxe 1 rexéitao.
  • Despois haberá un debate, no que se lles preguntará aos alumnos que comportamentos consideran correctos e cales incorrectos. Se non se paga o IVE ¿estase prexudicando ou enganando a alguén? Se non se pide factura ¿que pode acontecer?

6.4.15 Comentar e redactar

Área : lingua.
Tipo : individual.
Nivel : segundo ciclo de educación secundaria.

• Facer un comentario de texto sobre a fraude no IVE.
• Facer outro comentario de texto sobre os autónomos que non pagan os seus impostos.
• Redacción sobre a “economía mergullada”. ¿Que medidas se che ocorren para que a “economía mergullada”, a que non paga impostos, o faga?

6.4.16 Os descontos do IRPF: xustificación dos desconto

Área : interdisciplinar. Educación en valores. Sentido da xustiza distributiva.
Tipo : grupal. Individual.
Nivel : segundo ciclo de educación secundaria.

• Xustificación dos “descontos” que existen no imposto: persoas que non teñen fillos e, polo tanto, pagan máis imposto que os que si teñen fillos.
• ¿Hai motivos para que estean desconformes estas persoas? ¿Con que argumentos avalan que é xusto que a xente con fillos pague menos?
• Igualmente, pediráselles aos alumnos que propoñan no seu escrito outros descontos que lles parecería xusto establecer.
• Suxestións de gastos para opinar:
  • Deducións por atender pais anciáns ou xubilados.
  • Deducións por atender persoas minusválidas.
  • Deducións por achegar cantidades a organizacións de axuda desinteresada.

6.4.17 O programa PADRE

Área : interdisciplinar. Educación en valores. Sentido da xustiza distributiva.
Tipo : grupal. Individual.
Nivel : segundo ciclo de educación secundaria.

• Co fin de lles mostrar aos alumnos como se plasma na realidade o que se lles contou sobre o IRPF, pódese levar á clase algún xustificante de nómina individual sen datos persoais para ver o soldo bruto e a retención correspondente.
• Tamén se pode levar algún certificado bancario dos xuros percibidos.
• Igualmente, poden levar tamén os supostos datos completos que dispón a Axencia Tributaria dun contribuínte.
• Pódense presentar tamén os impresos da declaración da renda e márcanse as casas importantes.
• Se se dispón de ordenadores no colexio, podería verse o programa PADRE. Cos datos do suposto, pódese facer a declaración dese contribuínte.

6.4.18 Foro: os intocables

Área : interdisciplinar.
Tipo : grupal.
Nivel : segundo ciclo de educación secundaria.

• Os intocables de Eliot Ness (1987) (non recomendada para menores de 13 anos) é unha película dirixida por Brian de Palma, cuxos principais intérpretes son Kevin Costner, Sean Connery, Charles Martin Smith e Robert de Niro. Logo de ver a película pódese falar sobre produtos de distribución regulamentada como o alcohol, o tabaco, os medicamentos e os impostos especiais que lles afecta. Ademais introduce o tráfico ilegal de substancias, no caso da película o alcohol; pódese traspoñer o problema a outros produtos como os estupefacientes e o tráfico ilegal de tabaco.
  • Pódese orientar sobre os seguintes temas:
    • O alcohol é unha droga que nas sociedades occidentais ten regulamentado o seu uso por lei. É un produto daniño que provoca, nalgúns casos, unha adicción que se chama alcoholismo. A intoxicación aguda é a borracheira. Comentar en que lles afecta aos mozos o consumo prematuro e abusivo de bebidas alcohólicas (educación para a saúde).
    • ¿Que é a lei seca? ¿Por que cres ti que os lexisladores pensan en prohibir ou reducir o consumo de bebidas alcohólicas? ¿Que outras substancias teñen unha regulamentación restritiva? ¿Que institucións se encargan en España de velar polo uso legal deses produtos de consumo?
    • O grupo de Eliot Ness é un grupo especial dedicado a combater a importación ilegal deses produtos. Buscar paralelismos na actualidade de situacións semellantes en España, Europa ou América. ¿Con que produtos non se pode comerciar na actualidade?
  • Tamén se pode orientar o foro cara a dous aspectos: un individual (eses produtos son nocivos ?conectamos coa educación para a saúde?); outro social (dana a sociedade, produce efectos sociais moi daniños, necesítanse moitos recursos para tratar os seus efectos, tanto sanitarios como socio–laborais).

• © Copyright Agencia Tributaria.
• Accesibilidade