Portal Educación Cívico Tributaria. Agencia Tributaria. - Profesores versión flash

¿Quen paga os impostos?

1. Obxectivos
      
   
2. Contidos
     
   
3. Recordemos que...
     
   
4. Glosario
     
   
5. Suxestións de uso para educación primaria
     
   
6. Suxestións de uso para educación secundaria
      
   

1 Obxectivos
 

Con esta sesión preténdese que os alumnos sexan capaces de coñecer:

• A xeneralidade de deber de contribuír (artigo 31 da Constitución española).
• O concepto de capacidade económica e as súas diversas manifestacións.
• A función redistributiva dos impostos. Tarifas progresivas e mínimos persoais e familiares.
• O concepto de fraude fiscal e as súas principais consecuencias: condiciona o nivel de calidade dos servizos públicos e prestacións sociais, afecta a presión fiscal que soportan os contribuíntes cumpridores e distorsiona a actividade dos distintos axentes (competencia desleal xerada polos contribuíntes incumpridores).
• A dobre vertente da fraude fiscal: no ingreso e no gasto público.

2 Contidos

2.1	Os dereitos e as responsabilidades dos cidadáns
2.1.1	Xeneralidade de deber de contribuír
2.1.2	A capacidade económica e as súas manifestacións
2.1.3	Solidariedade e igualdade de oportunidades
2.2	A evasión e a fraude
2.2.1	Cumprimento fiscal
2.2.2	A fraude en gastos e ingresos

2.1 Os dereitos e as responsabilidades dos cidadáns

2.1.1 Xeneralidade de deber de contribuír

Sabemos que todo grupo, toda colectividade, ten unhas necesidades comúns que deben ser financiadas mediante as achegas económicas dos membros dese colectivo. O Estado é a forma que ten de organizarse politicamente unha comunidade de cidadáns. Por iso, o Estado ten o dereito a esixir e os cidadáns deber de achegar os recursos económicos necesarios para financiar as necesidades comúns.

Os impostos, polo tanto, son unhas cantidades de diñeiro que os cidadáns están obrigados por lei a pagar para que o Estado e o resto de administracións públicas dispoñan dos recursos suficientes cos que financiar os gastos públicos. O artigo 133 da Constitución española di que: “A potestade orixinaria para establecer os tributos correspóndenlle exclusivamente ao Estado, mediante lei. As comunidades autónomas e as corporacións locais poderán establecer e esixir tributos, de acordo coa Constitución e as leis”.

O artigo 31 da Constitución española di que: “Todos contribuirán ao sostemento dos gastos públicos de acordo coa súa capacidade económica mediante un sistema tributario xusto inspirado nos principios de igualdade e progresividade que, en ningún caso, terá alcance confiscatorio” .

Este artigo quere dicir que, no noso país, as achegas que teñen que facer os cidadáns para contribuír ao pagamento dos gastos públicos se teñen que rexer por un principio moi importante, que é o da capacidade económica. Por iso, aínda que todos os cidadáns teñen que contribuír ( principio de xeneralidade ), non sempre o fan na mesma proporción porque non todos dispoñen dos mesmos recursos económicos. O principio de igualdade determina que os cidadáns con igual capacidade económica han de pagar a mesma cantidade de impostos e que os cidadáns con distinta capacidade económica han de pagar distinta cantidade de impostos. Así, a Constitución determina que, no sistema tributario español, quen máis diñeiro teña deberalle achegar máis euros ao fondo común para o pagamento dos bens e servizos públicos ( principio de progresividade ). Aínda que con certos límites, porque tamén a Constitución esixe que o sistema tributario non leve a aplicación do principio de progresividade tan lonxe que mediante os impostos, poida ameazar a capacidade económica dos contribuíntes ( alcance confiscatorio ).

2.1.2 A capacidade económica e as súas manifestacións

A capacidade económica configúrase, deste modo, como o criterio preferente de xustiza na repartición das cargas económicas necesarias para lles facer fronte ás necesidades públicas e, polo tanto, é o principal criterio que rexe o sistema tributario español. A capacidade económica de cada cidadán maniféstase de distintas formas, ben a través da riqueza que posúe, ben a través dos ingresos que obtén, ou ben a través dos distintos tipos de consumo que fai.

Considérase que a posesión do patrimonio, a obtención de rendas, a adquisición dunha herdanza ou unha doazón, a compra de mercadorías son feitos representativos de capacidade económica, tamén chamada “ capacidade contributiva ”, porque, en función dela, realizan os contribuíntes as súas achegas tributarias á Facenda pública. É dicir, é o diñeiro que se ten, ou que se demostra que se ten, a xulgar polas cousas que unha persoa compra ou posúe. Por iso, a capacidade económica é un indicador da capacidade contributiva, porque demostra o que un cidadán pode e debe pagar en concepto de impostos. O que ten maior capacidade económica, ten maior capacidade contributiva e, por iso, ten que pagar máis en concepto de impostos, cos límites estipulados para evitar que os tributos sexan tan altos que teñan alcance confiscatorio.

2.1.3 Solidariedade e igualdade de oportunidades

Os impostos fan posible o financiamento das necesidades comúns, é dicir son o “prezo” que se paga polos bens e servizos públicos. Ademais, os impostos permiten que exista unha maior igualdade de renda e riqueza entre os cidadáns. Isto é o que se coñece como función redistributiva dos impostos .

Como se indicou anteriormente, o artigo 31 da Constitución establece que o sistema tributario español estará inspirado no principio de progresividade, é dicir, pagará máis impostos quen máis capacidade económica teña. Por iso, dise que os impostos cumpren unha función redistributiva. Ademais, como se indicou na Guía didáctica 1, todos os cidadáns teñen dereito a beneficiarse por igual dos bens e servizos públicos (por exemplo: as autovías) independentemente de que pagaran máis ou menos impostos porque teñan maior ou menor capacidade económica. E mesmo, en determinados casos (por exemplo: servizos sociais, seguro de desemprego) só poden beneficiarse destas prestacións públicas os cidadáns cunha capacidade económica menor. Por iso, dise que o gasto público cumpre tamén unha función redistributiva. Existe, polo tanto, unha transferencia de recursos dos que máis capacidade económica teñen aos que menos.

Dende este punto de vista, o pagamento dos impostos ten un sentido ético moito máis amplo que o simple acatamento dunha obriga legal. Non se trata, polo tanto, dun mero intercambio de bens e servizos comprados ao Estado ao prezo do pagamento dos impostos. Trátase de conseguir a igualdade de oportunidades para o pleno exercicio dos dereitos políticos, económicos e sociais por parte de todos os cidadáns. Cos impostos, en definitiva, contribúese a facer realidade os principios de xustiza e equidade mediante as achegas solidarias que o Estado lles esixe a todos os cidadáns.

2.2 A evasión e a fraude

2.2.1 Cumprimento fiscal

O pagamento dos impostos aféctalles principalmente aos intereses materiais, concretos e persoais de cada individuo. Pode que no plano dos xuízos morais se estea plenamente de acordo co cumprimento do deber tributario porque se asuma que é un deber cidadán. Pero cando se pasa ao plano da conduta, ao cumprimento das obrigas tributarias correspondentes, onde o que entra en xogo é o interese propio, é posible que tales conviccións se debilitaran considerablemente xerando actitudes menos favorables ao cumprimento fiscal e máis proclives á evasión e á fraude.

As normas fiscais forman parte do conxunto de normas sociais que debe cumprir un individuo adulto nunha sociedade democrática. Un cidadán que vive neste modelo social tería que cumprir correctamente os requirimentos que o sistema fiscal lle esixe sen esperar a que se exercese sobre el a presión coactiva da Administración. As responsabilidades fiscais deberían formar parte do conxunto de valores que todo cidadán ten que asumir, respectar e defender.

2.2.2 A fraude en gastos e ingresos

O cumprimento fiscal é unha cuestión de cidadanía. Os efectos do incumprimento, é dicir da fraude fiscal, prexudican a todos os cidadáns pero especialmente a aqueles que asumen as súas responsabilidades cidadás e cumpren correctamente as súas obrigas tributarias. A fraude fiscal é un fenómeno complexo baseado nunha mentalidade de dereitos adquiridos sen ningunha contrapartida dende a vertente das responsabilidades. É, en definitiva, un problema de socialización inadecuada nos valores éticos de xustiza e solidariedade.

O cumprimento fiscal non se esgota no correcto cumprimento das obrigas tributarias. O termo fiscal inclúe as dúas vertentes do presuposto público: o dos ingresos e o dos gastos públicos. Por iso, tamén pola vía do gasto público pode haber fraude, que é o que se comete cando se abusa dos bens e servizos públicos, ou cando se utilizan mal ou se destrúen. Esa falta de respecto ao que é público, pagado co esforzo colectivo e posto a disposición de todos para o beneficio común, é tamén un problema de cidadanía; supón tanto unha inxustiza como unha mostra de insolidariedade.

3 Recordemos que...
 

Os impostos son unhas cantidades de diñeiro que os cidadáns obrigados por lei pagan para que o Estado e o resto de administracións públicas dispoñan dos recursos suficientes cos que financiar os gastos públicos.

Todos os cidadáns sen excepción teñen que contribuír a financiar os gastos públicos mediante o pagamento dos impostos na forma establecida polas leis.

Pero, non todos os cidadáns han de contribuír na mesma proporción, porque non todos dispoñen dos mesmos recursos económicos.

A capacidade económica de cada cidadán maniféstase de distintas formas, a través da riqueza que posúe, dos ingresos que obtén ou a través dos distintos consumos que fai.
A capacidade económica é un indicador da capacidade contributiva, porque demostra o que un cidadán pode e debe pagar en concepto de impostos.

Cos impostos faise posible o financiamento dos bens e servizos públicos e, ademais, contribúese a facer realidade os principios de xustiza e equidade mediante as achegas solidarias que o Estado lles esixe a todos os cidadáns.

Os efectos do incumprimento fiscal, é dicir da fraude fiscal, prexudican a todos os cidadáns pero especialmente a aqueles que asumen as súas responsabilidades cidadás e cumpren correctamente as súas obrigas tributarias.

A fraude fiscal prodúcese porque non se pagan os impostos que corresponden e tamén pode producirse pola vía do gasto público cando se abusa dos bens e servizos públicos, ou cando se utilizan mal ou se destrúen.

4 Glosario
 

• Base impoñible: Cantidade fixada polas leis tributarias coa que se establece a capacidade económica do contribuínte. Esta cantidade está integrada, por exemplo, no Imposto sobre a Renda das Persoas Físicas, polas rendas que obtén unha persoa durante o ano, e atendendo á clasificación destas rendas dividirase en dúas partes: xeral (soldo, alugueres, etc.) e do aforro (xuros de contas bancarias, vendas de accións, etc.). No Imposto sobre o Valor Engadido, a base impoñible está integrada polo prezo do produto que compra ou do servizo que se recibe. Esta cantidade multiplícase por unha porcentaxe, tamén chamada tipo ou tarifa, fixado polas leis.
• Capacidade económica: a que ten en conta o lexislador para establecer cada imposto a cargo dos contribuíntes. Considérase que a obtención de rendas, a posesión do patrimonio, a adquisición dunha herdanza ou unha doazón, a compra de mercadorías son feitos representativos de capacidade económica, tamén chamada capacidade contributiva, porque en función dela, realizan os contribuíntes as súas achegas tributarias á Facenda pública. É dicir, é o diñeiro que se ten, ou que se demostra que se ten, a xulgar polas cousas que un compra ou posúe. Por iso, a capacidade económica é un indicador da capacidade contributiva, porque demostra o que un cidadán pode e debe pagar en concepto de impostos. O que ten maior capacidade económica, ten maior capacidade contributiva (e viceversa).
• Contribuínte: persoa física ou xurídica (unha persoa xurídica é unha empresa ou similar), que contribúe ao sostemento dos gastos públicos mediante as achegas en diñeiro que lle entrega á Facenda pública (impostos, principalmente) conforme á súa capacidade económica (renda, patrimonio, adquisicións, etcétera) e na contía prevista na lei.
• Elusión fiscal: comportamento do contribuínte que utiliza una norma tributaria que estaba pensada con una finalidade distinta polo lexislador, e co que se pretende conseguir un resultado económico prohibido pola lei ou contrario á norma tributaria (por exemplo, presentar una declaración tributaria incorrecta para conseguir una bolsa, axuda ou subvención e logo presentar una declaración complementaria como se se estivese rectificando un esquecemento, compravendas ficticias, vendas que encobren doazóns, préstamos que en realidade son achegas de capital, pero que tributan de forma distinta, etc.). En realidade, é bordear ou sortear a lei: é aproveitar unha norma tributaria que estaba pensada para outra cousa co obxectivo de pagar menos impostos.
• Evasión fiscal : é un comportamento análogo á fraude fiscal, pero é unha distinción meramente semántica. Tecnicamente, a evasión é sinónimo de fraude. Socialmente, a evasión parece ter un significado menos forte. Non obstante, no vocabulario de facenda tradicional, a evasión é máis ampla que a fraude: inclúe tanto a fraude tributaria, como o contrabando aduaneiro, ou a saída de divisas do país, etc. É dicir: todo comportamento ilegal que comporta un dano ao Tesouro Público sexa ou non relativo aos impostos.
• Fraude fiscal: comportamento do contribuínte que oculta, disfraza ou manipula a súa capacidade económica para non lle ingresar á Facenda pública a cantidade de impostos que está obrigado a pagar segundo as leis vixentes.
• Función redistributiva dos impostos : un dos obxectivos que teñen os impostos consiste en facer que paguen máis os que máis teñen e menos os que teñen menos, co fin de que a carga dos gastos públicos se distribúa con maior xustiza social. Tamén os impostos serven para que o Estado e outras administracións públicas redistribúan o diñeiro que reciben pola vía dos gastos públicos (por exemplo, sanidade pública para todos, campañas de vacinación, diñeiro para investigación e desenvolvemento social, bolsas de ensino, axudas para compra de vivenda, axudas para transporte, axudas domiciliarias e residencias para persoas maiores e minusválidas, etc.).
• Mínimo persoal e mínimo familiar: é a cantidade de diñeiro que todos necesitamos para poder vivir dignamente como persoas e poder pagar as nosas necesidades básicas e que, por iso, non tributa no IRPF. Esta cantidade varía segundo as circunstancias persoais e familiares do contribuínte (número de fillos, número de ascendentes, número de persoas minusválidas).
• Obrigas tributarias: constitúen unha serie de accións que, por mandato legal, deben realizarse. Por exemplo, sono o pagamento de impostos no prazo e da forma que determina a lei. Tamén o son a subministración de información económica que a lei tributaria establece, aínda que o resultado desta obriga non sexa unha achega económica.
• Progresividade dos impostos: os impostos pódense liquidar segundo os seguintes criterios: a) Todos pagan a mesma cantidade (“capitación”); b) Proporcionalmente á súa respectiva capacidade económica (o 15 por cento por exemplo); e c) Máis que proporcionalmente á súa capacidade económica (“imposto progresivo”). Nesta última modalidade quen ten, por exemplo, unha renda de 30.000 euros paga o 10 por cento polos primeiros 6.000 euros; o 12 por cento polos segundos 6.000 euros, o 15 por cento polos terceiros 6.000 euros, etc. Significa non pagar unha porcentaxe lineal por todo o diñeiro que se ten, senón distribuír o diñeiro que se ten en tramos, e onde a porcentaxe que se aplica (tipo impositivo) vai sendo maior segundo vai ascendendo o tramo de diñeiro.
• Sistema tributario español: conxunto de impostos e demais tributos existentes en España, establecidos e regulados por lei conforme aos principios enunciados na Constitución.
• Solidariedade: é a adhesión expresa á causa e á realidade doutros, que se pon de manifesto co ofrecemento expreso de apoio e a posta en práctica dunha axuda material e moral.
• Tarifa progresiva: tipo de gravame, alícuota ou porcentaxe que se vai aplicar sobre a base impoñible cando esta se expresa en cantidades monetarias e esta se divide por tramos, de tal forma que ao aumentar a base e pasar ao tramo seguinte se incrementa o tipo. Significa aplicar porcentaxes maiores (tipos impositivos) aos tramos de diñeiro máis altos.
• Tributos: son achegas monetarias establecidas polas leis para lle proporcionar ingresos á Facenda pública co obxecto de que esta poida atender os gastos públicos. Clasifícanse en impostos, taxas e contribucións especiais:
  • Impostos: son os tributos máis importantes e que os cidadáns deben pagar obrigatoriamente sen que exista unha contraprestación individualizada específica e que se fundamentan en feitos que demostran a capacidade económica dos cidadáns (por exemplo: o IRPF ou o IVE).
  • Taxas: son tributos que pagan os cidadáns como consecuencia da realización dunha actuación administrativa que os beneficia individualmente, pero que están obrigados a solicitar ou recibir (por exemplo: a recollida de lixos, ou a expedición do DNI).
  • Contribucións especiais: son tributos que se pagan cando unha actuación pública dirixida a satisfacer unha necesidade colectiva produce un beneficio especial a determinados individuos (por exemplo: o aumento de valor dun terreo como consecuencia da realización dunha obra pública).

5 Suxestións de uso para educación primaria
 

5.1	Antes de empezar
5.2	Exposición do profesor
5.2.1	Os dereitos e as responsabilidades dos cidadáns
5.2.2	A evasión e a fraude
5.3	Actividades para o terceiro ciclo de primaria
5.3.1	Cidadáns e contribuíntes
5.3.2	Empresas
5.3.3	Problemas sobre proporcións, ordenación de cantidades...
5.3.4	Recollida de datos e representación de datos
5.3.5	Produción de textos
5.3.6	Homónimos, sinónimos, frases feitas
5.3.7	Dramatización
5.3.8	Elaboración dunha enquisa e recollida de datos
5.3.9	Debate sobre os impostos e a fraude
5.3.10	Sobre o uso dos bens públicos
5.3.11	Mural sobre valores
5.3.12	Carteis sobre a defraudación e o uso dos bens públicos

5.1 Antes de empezar

• ¿Que servizos públicos coñeces?
• ¿Que servizos públicos usas?
• ¿Custan diñeiro os servizos públicos?
• Se custan diñeiro, ¿quen os paga?

5.2 Exposición do profesor

5.2.1 Os dereitos e as responsabilidades dos cidadáns

Vivir en comunidade, vivir en grupo, ten moitas vantaxes, pero tamén significa asumir responsabilidades. Quen vive en grupo benefíciase do que achegan os demais, pero tamén ten que lle achegar a súa parte ao resto do grupo. É dicir, vivir en comunidade significa dereitos e vantaxes, pero tamén asumir as nosas responsabilidades para cos demais. Como exemplo, podemos pensar nas casas nas que todos adoitamos vivir.

Pois ben o Estado é como unha casa moi grande e os que viven nela son os cidadáns. Por iso, todas as persoas que viven nesa casa grande, nese Estado, teñen que pagar entre todos os gastos comúns; ou sexa que todos teñen que pagar os impostos para que o Estado, que inclúe comunidades autónomas e concellos, poida proporcionar os bens e servizos públicos que son para todos e que todos poden utilizar. Os impostos son unhas cantidades de diñeiro establecidas por lei que deben pagar os cidadáns para contribuír aos gastos públicos.

Nunha casa, hai pisos grandes e pisos pequenos e, polo tanto, non pagan a mesma cantidade para os gastos comúns os pisos de diferente tamaño. Pois o mesmo pasa no Estado, onde hai cidadáns que teñen máis diñeiro e que, polo tanto, pagan máis de impostos que outros cidadáns que teñen menos diñeiro e que, polo tanto, pagan menos de impostos.

Isto sucede porque, se todos pagasen o mesmo, como son máis as persoas que teñen pouco diñeiro que as que teñen moito, o Estado (incluídas as comunidades autónomas e os concellos) tería pouco diñeiro e podería proporcionar poucos bens e servizos públicos. Entón habería nenos que non poderían ir á escola porque os seus pais non poderían pagala, ou xente que non podería ir ao médico nin aos hospitais por non ter diñeiro abondo, ou persoas maiores que terían que depender dos seus fillos ou dos seus netos para poder vivir porque non terían pensións. Tamén habería persoas que non poderían viaxar cando quixesen porque non habería bos transportes públicos; ou que, aínda que tivesen coche, tardarían moito en chegar aos sitios porque non habería boas estradas. Tamén habería problemas para recoller e reciclar os lixos, para ter auga nas casas para beber, ducharse e lavar a roupa, ou podería haber graves consecuencias se acontecese un incendio por non ter bombeiros.

Para que as administracións públicas (tanto a central como a autonómica e a local) poidan proporcionar os servizos públicos necesarios para que todos vivan o mellor posible, págase distinta cantidade de impostos segundo o diñeiro que se teña e segundo as obrigas persoais e familiares que teñan as persoas. Por exemplo, non pagan o mesmo os que gañan soldos moi altos que os que gañan soldos máis baixos; tampouco pagan o mesmo as persoas que viven soas que as que viven en familia; nin pagan o mesmo as familias que teñen fillos, ou que teñen que facerse cargo de persoas maiores ou de minusválidos, que aquelas outras que non teñen este tipo de responsabilidades.

É dicir, que todos os cidadáns teñen que lles pagar os impostos ao Estado, ás comunidades autónomas e aos concellos. Isto é xustiza , que significa que como todos os cidadáns teñen os mesmos dereitos todos teñen as mesmas obrigas, entre elas, contribuír aos gastos comúns pagando os impostos. Pero os impostos non son unha cota fixa, igual para todos. Segundo sexa a situación económica e familiar dos cidadáns así é a cantidade que teñen que pagar por impostos. Isto é equidade , que significa tratar de xeito diferente as situacións que son diferentes.

Os impostos tamén serven para que non haxa xente que careza das cousas máis necesarias porque non teña diñeiro. Isto é a redistribución . Co diñeiro dos impostos, a Administración central, a autonómica e a local proporcionan os bens e servizos públicos máis básicos e necesarios para todos os cidadáns. Se uns contribuíron con máis cantidade de impostos que outros, porque teñen maior capacidade económica, puxeron en práctica o valor da solidariedade , que é fundamental para vivir en sociedade.

5.2.2 A evasión e a fraude

Todas as persoas que viven na gran casa que é o Estado teñen que pagar entre todos os gastos comúns desa casa, é dicir: todos os cidadáns, teñen que pagar os impostos. Pero hai persoas que non se comportan como bos cidadáns. Hai persoas que non pagan os impostos que lles corresponden. Chámaselles “defraudadores”.

Isto é unha inxustiza, porque estas persoas utilizan os bens e servizos públicos, igual que todos os demais. E, non obstante, non achegaron o diñeiro que lles correspondía entregar para pagalos.

Como estas persoas non pagaron a súa parte, o Estado (que, como xa sabemos, inclúe comunidades autónomas e concellos) ten menos diñeiro para os servizos públicos e, entón, só lle quedan dous camiños. Ou ben proporciona menos servizos públicos dos que se necesitan, co que todos saímos prexudicados. Ou ben, se quere proporcionar os servizos públicos que se necesitan, ten que lles pedir máis diñeiro aos cidadáns, co cal os que pagan correctamente os seus impostos teñen que ingresar máis diñeiro polo que outros usan e non pagan.

Hai xente que defrauda de moitas maneiras. Hainos que pagan unha parte, pero non todo o que lles corresponde. Cren que así non se vai notar que achegaron menos do que debían. Tamén hai xente que, directamente, non paga nada. Cren que as administracións públicas e os demais cidadáns non se van decatar.

Pode que, ao principio, non se note, ou que os demais non se decaten. Pode que crean que conseguiron enganar o Estado. Pero eles saben que o que fan está mal. Non están enganando o Estado, á súa comunidade autónoma ou ao seu concello. Están quitando unha parte do que lles corresponde a todos os cidadáns, incluídos eles mesmos. Eles saben que se están comportando como persoas egoístas e insolidarias e que están a se enganar a si mesmos e aos demais.

Ademais, tarde ou cedo, todos os enganos se acaban descubrindo. Cando son descubertos, búscanse escusas para desculpar o seu comportamento. Pero non lles serve de nada porque, ao final, son castigados. Teñen que pagar o que lles correspondía e, ademais algo máis porque se lles pon unha multa.

O Estado ten a obriga de defender os intereses de todos os cidadáns. En particular, ten que defender os intereses dos bos cidadáns que si pagan os impostos que lles corresponden. E, por iso, non pode tolerar estes enganos e estas condutas egoístas e insolidarias. Por iso, a Axencia Tributaria e as administracións tributarias autonómicas e locais teñen que comprobar o pagamento dos impostos de todos os cidadáns. E aos que incumpren as súas obrigas tributarias, porque pagan menos do que deben ou non pagan, esíxeselles o diñeiro que non achegaron á colectividade e, ademais son sancionados.

Tamén actúan mal e en contra da lei, os que abusan dos bens e servizos públicos, pagados co diñeiro de todos e postos a disposición dos cidadáns para beneficio común.Os que abusan, destrúen ou utilizan mal os bens e servizos públicos tamén lles están causando un prexuízo a todos os demais, porque o Estado, a súa comunidade autónoma ou o seu concello, terán que gastar máis diñeiro do que deberían por causa da conduta egoísta, insolidaria e incívica duns poucos.

5.3 Actividades para o terceiro ciclo de primaria

A continuación suxírense distintas actividades. Os criterios de busca de actividades poden ser de distinto tipo: a área ou materia, o tipo de actividade (individual ou grupal) e o nivel educativo para o que se propón.

5.3.1 Cidadáns e contribuíntes

Área: coñecemento do medio.
Tipo: individual.
Nivel: terceiro ciclo de educación primaria.

• Di que significan as seguintes palabras:
  • Cidadán.
  • Contribuínte.
  • Defraudador.
• ¿Que son os impostos? Completa a seguinte definición:
  • Os impostos son unhas cantidades de (DIÑEIRO) que os cidadáns obrigados por (LEI), pagan para que o Estado e o resto das administracións públicas dispoñan dos recursos suficientes cos que financiar os bens e servizos (PÚBLICOS).
• ¿De que dependen as cantidades que deben pagar os contribuíntes?
  • Do que usen os servizos públicos.
  • Da súa capacidade económica.
  • Do que voluntariamente queiran achegar.

5.3.2 Empresas

Área: coñecemento do medio.
Tipo: individual.
Nivel: terceiro ciclo de educación primaria.

As empresas, como as persoas, tamén están obrigadas a pagar impostos. ¿De que depende a cantidade de diñeiro que deben pagar?

• Do número de empregados que teña.
• Da cantidade de diñeiro que mova.
• Dos beneficios (ingresos menos gastos) que obteña.

5.3.3 Problemas sobre proporcións, ordenación de cantidades...

Área: matemáticas.
Tipo: individual.
Nivel: terceiro ciclo de educación primaria.

• Ordena os seguintes contribuíntes segundo a cantidade de diñeiro que deben pagar de impostos, de maior a menor: O indicador principal é o valor do Salario Mínimo Interprofesional (641,40 € ou 21,38 € día, en función de que o salario estea fixado por meses ou días).
  • María cobra o 85% do cuádruplo do SMI.
  • Santi gaña tres veces máis que o SMI.
  • Almudena tivo un aumento e gaña un 10% máis que María.
  • Joan multiplica o SMI por 5, pero deduce o 30% do total.
• Sergi compra un videoxogo que custa 40 euros (IVE incluído). O imposto sobre o valor engadido (IVE) é o 21% do prezo. ¿Canto paga polo IVE ao adquirir o videoxogo?
• Un defraudador foi investigado pola Axencia Tributaria e atopouse que deixou de pagar o 25% de 2.000 € que é o que debería pagar. Se se lle obriga a pagar o importe da súa débeda máis o 150% do defraudado en concepto de multa, ¿canto debe pagar por defraudar ?
• Tres rapaces insolidarios e incívicos pintaron a fachada do colexio. O administrador tiña un presuposto para gastos extraordinarios de 24.000 €. Ían comprar 24 ordenadores para a aula de informática, porque quedara antiga. A limpeza da fachada custou 1.200 €, que tiveron que saír dese presuposto. ¿Cantos ordenadores custou “a broma”? E agora apliquemos as matemáticas: ¿cres ti que este problema é real ou ficticio? ¿Como se pode solucionar o problema do maltrato dos bens públicos?

5.3.4 Recollida de datos e representación de datos

Área: matemáticas.
Tipo: individual.
Nivel: terceiro ciclo de educación primaria.

• Representa nun diagrama de barras (histograma) os seguintes datos:
  • Os ingresos por impostos do Estado recadados durante o ano 2011 proveñen dos seguintes conceptos.
  • Impostos directos:
    • Imposto da renda das persoas físicas: 44%
    • Imposto de sociedades: 10%
    • Outros impostos directos: 1%
  • Impostos indirectos:
    • Imposto sobre o valor engadido: 31%
    • Impostos especiais (imposto sobre o tabaco, imposto sobre o alcohol, etc.) 12%
    • Outros impostos indirectos: 2%
  • Tabular e representar graficamente a enquisa proposta na materia de Lingua.

5.3.5 Produción de textos

Área: lingua.
Tipo: individual.
Nivel: terceiro ciclo de educación primaria.

• Escribe un conto sobre o tema: solidariedade. Primeiro busca que significa esa palabra no dicionario, busca tamén exemplos de persoas que se distinguiran por esa virtude e inventa unha historia que ilustre ese tema.

• Fai o mesmo sobre as ideas da “xustiza”, “equidade” e “solidariedade” dos impostos.

• Escríbelle unha carta a un defraudador: fai fincapé nos servizos que utilizou e explícalle que non o debería facer ao non pagar os seus impostos.

• Ponte na pel dun defraudador e escribe unha carta pedindo escusas aos cidadáns por non pagar os seus impostos.

5.3.6 Homónimos, sinónimos, frases feitas

Área: lingua.
Tipo : individual.
Nivel: terceiro ciclo de educación primaria.

• Busca nun dicionario de sinónimos palabras relacionadas con xustiza e con fraude. Ponas en dúas listas, unha ao lado da outra.
• ¿Que significa a frase: “Facenda somos todos”?
• Ás veces hai noticias na prensa que falan de branqueo de diñeiro. ¿Que significa “branquear diñeiro”? Búscao no dicionario.

5.3.7 Dramatización

Área: lingua.
Tipo: grupal.
Nivel: terceiro ciclo de educación primaria.

Planifica unha festa de aniversario. Hai que comprar o regalo. Hai que comprar a comida e as bebidas, ¿canto diñeiro hai que poñer?, ¿teñen que poñelo todos os que vaian á festa? E se un non pode poñer diñeiro, ou pode poñer menos, ¿poderá participar igual da festa? Hai que levar unha película de vídeo, ¿pídese prestada?, ¿quen a prestou non pon xa diñeiro? Hai que facer fotos ¿quen leva a cámara?, ¿quen se ocupa de revelar as fotos?, ¿cantas copias?, ¿a canto saen?, ¿terán todos as súas copias das fotos aínda que haxa xente que puxo menos diñeiro? Busca o paralelismo con situacións fiscais.

5.3.8 Elaboración dunha enquisa e recollida de datos

Área: lingua.
Tipo: grupal.
Nivel : terceiro ciclo de educación primaria.

• Utilizando o brainstorming ou tormenta de ideas, buscade en grupo as preguntas que se poden facer para elaborar unha enquisa sobre o grao de cumprimento das obrigas fiscais. Por exemplo: ¿Vostede paga os seus impostos? ¿Cre vostede que os membros da súa familia pagan os seus impostos? ¿Considera vostede que os seus veciños pagan os seus impostos? Debedes utilizar unha escala do 1 ao 5.
• Cada membro do grupo débella pasar, como mínimo, a unha persoa (loxicamente debedes garantir o anonimato). Unha vez cumpridas as enquisas, tabulade os resultados (se o necesitades, podédeslle pedir axuda ao profesor de matemáticas) e, por último, redactades en grupo unhas conclusións.

5.3.9 Debate sobre os impostos e a fraude

Área: lingua.
Tipo: grupal/individual.
Nivel: terceiro ciclo de educación primaria.

Discute cos teus compañeiros as ideas que se expuxeron sobre o pagamento de impostos e a fraude. ¿Que entendestes? ¿Que vos pareceu máis complicado? ¿Por que? Redactade un breve artigo coas distintas posicións desta discusión e se chegastes a algunha conclusión.

5.3.10 Sobre o uso dos bens públicos

Área: lingua.
Tipo: grupal/individual.
Nivel: terceiro ciclo de educación primaria.

• ( Brainstorming ) Facede unha listaxe de casos de mal uso de bens e servizos públicos. Poñede exemplos de casos concretos (por exemplo, casos nos que alguén estragou marquesiñas de autobuses, queimou papeleiras, tapou con pintura carteis de rúas, planos, etc.). Procurade dicir o diñeiro que custa repoñer o estragado en cada caso.
• Buscade algunha noticia (no teu ámbito, nos xornais, preguntándolles aos teus pais, profesores ou coñecidos) de casos de mal uso de bens e servizos públicos. Facede un resumo cos vosos propios comentarios.
• Buscade fotos para ilustrar casos de mal uso de bens e servizo públicos. Poñédelles ao pé o título e os comentarios que se vos ocorran.

5.3.11 Mural sobre valores

Área: interdisciplinar (Lingua, Plástica, titoría).
Tipo: grupal.
Nivel: terceiro ciclo de educación primaria.

Facede un mural (debuxos por viñetas ou tipo colaxe) para ilustrar as ideas da “xustiza”, “equidade” e “solidariedade” dos impostos.

5.3.12 Carteis sobre a defraudación e o uso dos bens públicos

Área: interdisciplinar.
Tipo: grupal/individual.
Nivel: terceiro ciclo de educación primaria.

• Facede un concurso de carteis para elixir a imaxe que mellor pode definir a un defraudador.

• Igualmente facede outro para lles pedir aos mozos que utilicen correctamente os bens públicos. Buscade fotos para ilustrar casos de mal uso de bens e servizos públicos. Poñédelles ao pé o título e os comentarios que se vos ocorran.

• Facede propostas dalgún slogan para fomentar a conciencia fiscal entre os cidadáns para que todos paguen os seus impostos. Pensade que este slogan se vai empregar nos medios de comunicación (televisión, prensa, etc.).

6 Suxestións de uso para educación secundaria
 

6.1	Antes de empezar
6.2	Exposición do profesor
6.2.1	Os dereitos e as responsabilidades dos cidadáns
6.2.2	A evasión e a fraude
6.3	Actividades para o primeiro ciclo de secundaria
6.3.1	Servizos públicos e poboación
6.3.2	Conversión de moedas
6.3.3	Magnitudes directa e inversamente proporcionais. Porcentaxes (I)
6.3.4	Magnitudes directa e inversamente proporcionais. Porcentaxes (II)
6.3.5	Regras de tres simple directa
6.3.6	Tipos de texto
6.3.7	O reporteiro en acción
6.4	Actividades para o segundo ciclo de secundaria
6.4.1	A cidade como espazo xeográfico: actividades urbanas
6.4.2	Poboación activa: empregados e desempregados
6.4.3	Os paraísos fiscais
6.4.4	Aritmética
6.4.5	Enquisando
6.4.6	Produción de textos: reportaxe sobre os servizos públicos
6.4.7	A prensa e a investigación na aula: impostos e fraude
6.4.8	Produción de textos: os mozos tamén pagamos impostos
6.4.9	Dramatización social (Sociodrama)
6.4.10	Dilemas morais

6.1 Antes de empezar

• ¿Que vantaxes ten vivir en comunidade?
• ¿Ten tamén inconvenientes?
• ¿Hai algunha relación entre vantaxes e inconvenientes con dereitos e responsabilidades?
• Nomea dúas ou máis comunidades diferentes ás que pertenzas.
• ¿Coñeces as súas normas? Cita algunhas.
• ¿Quen é o encargado de velar por que se cumpran as normas? ¿Como xulgar o seu labor?

6.2 Exposición do profesor

6.2.1 Os dereitos e as responsabilidades dos cidadáns

Vivir en comunidade vivir en grupo, ten moitas vantaxes, pero tamén significa asumir responsabilidades. Quen vive en grupo benefíciase do que achegan os demais, pero tamén ten que lle achegar a súa parte ao resto da colectividade. É dicir, vivir en comunidade significa dereitos e vantaxes, pero tamén asumir as nosas responsabilidades para cos demais. Como exemplo, podemos pensar nas casas grandes nas que todos adoitamos vivir.

Pois ben, o Estado é como unha gran casa e os que viven nela son os cidadáns. Por iso, todos os cidadáns que viven nese fogar público, nese Estado, teñen que pagar entre todos os gastos comúns. É dicir que todos teñen que pagar os impostos para que o Estado, que inclúe as comunidades autónomas e os concellos, poida proporcionar os bens e servizos públicos que son para todos e que todos poden utilizar.

Nunha casa, hai pisos grandes e pisos pequenos e, polo tanto, non pagan a mesma cantidade para cubrir os gastos comúns os propietarios de pisos de diferente tamaño. O mesmo pasa no fogar público, no Estado, onde hai cidadáns que teñen máis diñeiro e que, polo tanto, pagan máis impostos que outros cidadáns que teñen menos diñeiro e que, polo tanto, pagan menos impostos.

Isto sucede porque, se todos pagasen o mesmo, como son máis as persoas que teñen pouco diñeiro que as que teñen moito, o Estado (incluídas as comunidades autónomas e os concellos) tería escasos recursos económicos e podería proporcionar menos bens e servizos públicos. Entón habería rapaces que non poderían ir ao instituto porque os seus pais non poderían pagalo, ou xente que non podería ir ao médico nin aos hospitais por non ter diñeiro abondo, ou habería persoas maiores que terían que depender dos seus fillos ou dos seus netos para poder vivir porque non existirían as pensións. Tamén habería persoas que non poderían viaxar cando quixesen porque non habería bos transportes públicos; ou que, aínda que tivesen coche, tardarían moito en chegar aos sitios por carecer de boas estradas. Tamén habería problemas para recoller e reciclar os lixos, para ter auga nas casas para beber, ducharse e lavar a roupa, ou podería haber graves consecuencias se acontecese un incendio por non ter bombeiros.

Para que as administracións públicas (tanto a central como a autonómica e a local) poidan proporcionar os servizos públicos necesarios para que todos vivan o mellor posible, págase distinta cantidade de impostos segundo o diñeiro que se teña e segundo as obrigas persoais e familiares de cada persoa. Por exemplo, non pagan o mesmo os que gañan soldos moi altos que os que gañan soldos máis baixos; tampouco pagan o mesmo as persoas que viven soas que as que viven en familia; nin pagan o mesmo as familias que teñen fillos, ou que teñen que facerse cargo de persoas maiores ou de minusválidos, que aqueloutras que non teñen este tipo de responsabilidades.

É dicir que todos os cidadáns teñen que lles pagar os impostos ao Estado, ás comunidades autónomas e aos concellos. Isto é xustiza, que significa que como todos os cidadáns teñen os mesmos dereitos todos teñen as mesmas obrigas, entre elas, contribuír aos gastos comúns pagando os impostos. Pero os impostos non son unha cota fixa, igual para todos. Segundo sexa a situación económica e familiar dos cidadáns así é a cantidade que se ten que pagar. Isto é equidade, que significa tratar de xeito diferente as situacións que son diferentes.

Os impostos tamén serven para que non haxa xente que careza das cousas máis necesarias porque non teña diñeiro. Isto é a redistribución. Co diñeiro dos impostos, a Administración central, a autonómica e a local proporcionan os bens e servizos públicos máis básicos e necesarios para todos os cidadáns. Se uns contribuíron con máis cantidade de impostos que outros, porque teñen maior capacidade económica, puxeron en práctica o valor da solidariedade, que é fundamental para vivir en sociedade.

6.2.2 A evasión e a fraude

Todas as persoas que viven no fogar público que é o Estado teñen que contribuír a financiar os gastos comúns. É dicir, todos os cidadáns, teñen que pagar os impostos. Pero hai persoas que non o fan así e que non ingresan os impostos que lles corresponden. Isto é unha inxustiza, porque estas persoas utilizan os bens e servizos públicos, igual que todos os demais. E, non obstante, non achegaron o diñeiro que lles correspondía achegar para pagalos. A estas persoas chámaselles “defraudadores”.

Como estas persoas non pagaron a súa parte, o Estado (que, como sabemos, inclúe as comunidades autónomas e os concellos) ten menos diñeiro para os servizos públicos e, entón, só lle quedan dous camiños. Ou ben proporciona menos servizos públicos ou de inferior calidade dos que se necesitan, co que todos saímos prexudicados. Ou ben, se quere proporcionar os servizos públicos que se necesitan, ten que lles pedir máis diñeiro aos cidadáns, co cal os que pagan correctamente os seus impostos, teñen que achegar máis diñeiro polo que outros usan e non pagan.

Hai xente que defrauda de moitas maneiras. Hainos que pagan unha parte, pero non todo o que lles corresponde. Cren que así non se vai notar que achegaron menos do que debían. Tamén hai xente que, directamente, non paga nada. Supoñen que as administracións públicas e os demais cidadáns non se van decatar.

Pode que, ao principio, non se note, ou que os demais non se decaten. Pode que crean que conseguiron enganar o Estado. Pero eles saben que o que fan está mal. Non están enganando o Estado, a súa comunidade autónoma ou o seu concello. Están quitando unha parte do que lles corresponde a todos os cidadáns, incluídos eles mesmos. Eles saben que se están comportando como persoas egoístas e insolidarias, e que están a se enganar a si mesmos e aos demais.

Ademais, tarde ou cedo, todos os enganos se acaban descubrindo. Sucede que, moitas veces, para enganar no pagamento dos impostos, hai que enganar noutros niveis económicos e legais. Ou tamén sucede que, para ocultar as cousas que se fan mal noutros ámbitos económicos e legais, hai que enganar nos impostos. Co cal ao final faise unha maraña enorme e acábase descubrindo todo o asunto. Cando se descobren os defraudadores, estes buscan escusas para desculpar o seu comportamento. Pero normalmente non lles serve de nada porque, ao final, son sancionados. Teñen que pagar o que lles correspondía e, ademais máis, porque se lles pon unha multa ou, mesmo, os hai que teñen que ir ao cárcere por cometer delito fiscal.

O Estado ten a obriga de defender os intereses de todos os cidadáns. En particular, ten que defender os intereses dos bos cidadáns que si pagan os impostos que lles corresponden. E, por iso, non pode tolerar estes enganos e estas condutas egoístas e insolidarias dos defraudadores. Por iso, a Axencia Tributaria e as administracións tributarias autonómicas e locais teñen que comprobar o pagamento dos impostos de todos os cidadáns. E os que incumpren as súas obrigas tributarias (defraudadores), porque pagan menos do que deben ou non pagan, esíxeselles o diñeiro que non achegaron á colectividade e, ademais son sancionados.

Tamén sucede que hai xente que, aínda que pague correctamente os seus impostos, abusa dos bens e servizos públicos. Úsanos mal, desperdician as oportunidades que se lles ofrecen, enganan para que lles alcancen beneficios aos que non teñen dereito, etc. Estes tamén son defraudadores. Non o son pola vía dos ingresos públicos (non cometen fraude tributaria), pero sono pola vía dos gastos públicos (cometen tamén fraude fiscal). Tamén son persoas egoístas e insolidarias que lles quitan aos demais, recursos e oportunidades. Por exemplo, hai persoas novas que desaproveitan as oportunidades que lles ofrece o sistema educativo e, con iso, desperdician o diñeiro público que aos cidadáns lles custa un esforzo pagar. Iso, aínda que non estea castigado pola lei, é unha conduta asocial, egoísta e insolidaria.

6.3 Actividades para o primeiro ciclo de secundaria

A continuación suxírense distintas actividades. Os criterios de busca de actividades pode ser de distinto tipo: a área ou materia o tipo de actividade (individual ou grupal) e o nivel educativo para o que se propón.

6.3.1 Servizos públicos e poboación

Área: xeografía e historia. Interdisciplinar.
Tipo: individual.
Nivel: primeiro ciclo de educación secundaria.

Busca información: ¿Que dereitos teñen todos os habitantes de España, sexa cal sexa a súa situación económica e social? ¿Teñen dereito a atención médica? ¿A unha praza escolar gratuíta? ¿A usar as estradas e autovías?

6.3.2 Conversión de moedas

Área : matemáticas.
Tipo: individual.
Nivel: primeiro ciclo de educación secundaria. Primeiro curso.

• Navega pola páxina web da Axencia Tributaria: www.agenciatributaria.es e busca o cambio actualizado do euro respecto do dólar (se non o atopas, podes consultalo na páxina web do Banco de España: www.bde.es).Se un cidadán dos Estados Unidos de América pagou 1.200 $ no seu imposto sobre a renda, calcula canto pagaría en euros.
• Coñece como se chaman as moedas dos seguintes países e busca a súa taxa de conversión de euros nesas moedas:
  • Marrocos
  • Ecuador
  • Colombia
  • Gran Bretaña.
    
• Se un cidadán de cada un destes países compra un CD que lle custa 20 euros e paga IVE polo 21% do prezo, ¿canto tería que pagar por IVE na súa respectiva moeda?

6.3.3 Magnitudes directa e inversamente proporcionais. Porcentaxes (I)

Área : matemáticas.
Tipo: individual.
Nivel: primeiro ciclo de educación secundaria. Primeiro curso.

• Indica cal destas magnitudes son directamente proporcionais e cales non:
  • salario que cobra unha persoa e o imposto sobre a renda que paga.
  • número de fillos que ten unha persoa e o imposto sobre a renda que paga.
  • Os intereses do banco que cobra unha persoa e o imposto sobre a renda que paga.
  • O prezo dun produto e o IVE que se paga.
• Unha parte do financiamento das comunidades autónomas conséguese grazas á porcentaxe do imposto sobre a renda que pagan os cidadáns. Se o Estado ingresa 100 € e lles entrega ás comunidades autónomas 33 € ¿que porcentaxe do imposto sobre a renda serve para financiar os bens e servizos que prestan as comunidades autónomas? Se o Estado ingresa 100 € por IVE e lles entrega ás comunidades autónomas 35 € ¿que porcentaxe do IVE serve para financiar os bens e servizos que prestan as comunidades autónomas?

6.3.4 Magnitudes directa e inversamente proporcionais. Porcentaxes (II)

Área: matemáticas.
Tipo: individual.
Nivel: primeiro ciclo de educación secundaria. Segundo curso.

Na repartición dos recursos do Estado para as comunidades autónomas téñense en conta, entre outros, os seguinte datos:

• As competencias asumidas por comunidade autónoma (por exemplo, sanidade, educación, etc.).
• A renda per capita de cada comunidade.
• Os habitantes de cada unha das comunidades.

Sinala que magnitudes son directamente proporcionais ao diñeiro que cada comunidade recibe e cales son inversamente proporcionais.

6.3.5 Reglas de tres simple directa

Área: matemáticas.
Tipo: individual.
Nivel: primeiro ciclo de educación secundaria. Segundo curso.

• Se un CD custa 20 euros e se pagan 4,2 euros por IVE, ¿canto IVE se pagará por un ordenador que vale 600 euros?

6.3.6 Tipos de texto

Área: lingua.
Tipo : individual.
Nivel: primeiro ciclo de educación secundaria

• Busca un símbolo gráfico para expresar a idea de xustiza, a de solidariedade e a da equidade.
• ¿Significa o mesmo a xustiza e a equidade? ¿Todo o xusto é equitativo e todo o equitativo é xusto? Razoa a túa resposta.
• Escribe unha carta dirixida a un defraudador, é dicir a unha persoa que non paga os seus impostos, dándolle argumentos sobre por que debe facelo.

6.3.7 O reporteiro en acción

Área: lingua.
Tipo: individual.
Nivel: educación secundaria.

• Ponte en plan reporteiro: pregúntalles aos teus pais, aos teus familiares, aos teus coñecidos, se recordan o que pagaron por impostos este ano (ou o ano anterior). Cos resultados desa enquisa fai un cadro onde se reflictan as distintas situacións persoais e familiares das persoas que che deron esta información e as distintas cantidades que pagaron por impostos.
• Segue en plan reporteiro: pregúntalles aos teus pais, aos teus familiares, aos teus coñecidos, por todos os servizos públicos que usaron este ano (ou o ano pasado). Cos resultados desa enquisa fai un cadro onde poñas por apartados [por exemplo: sanidade (centros de saúde, ambulatorios, hospitais, medicinas, etc.), educación, cultura e deportes (colexios, bibliotecas, piscinas, museos, centros culturais, etc.), pensións (no caso dos teus avós), transportes, seguridade (policía, xustiza), etc.] todos os servizos públicos utilizados por eles.
  Supoñendo que fixeras as dúas enquisas (esta e a anterior), podes facer outro cadro, onde se reflictan as distintas situacións persoais e familiares de cada persoa que che proporcionou a información, os servizos públicos que utilizaron e o que recordan pagar por impostos.
• Segue en plan reporteiro : fai un artigo (por exemplo con este título: “Os servizos públicos que usamos un día calquera”) onde se reflictan varios servizos públicos que ti utilizas un día normal. Podes pensar no que fas dende que te levantas ata que te deitas (por exemplo, nada máis levantarte, o primeiro que fas é acender a luz e abrir unha billa; logo almorzas, tiras cousas ao lixo; logo saes á rúa; despois pensa no colexio onde estudas, o parque onde vas cos teus amigos, o teu polideportivo, etc.). Fai unha listaxe con todos eles e pon ao lado quen chos proporciona (concello, comunidade autónoma, etc.)
• Segue en plan reporteiro: fai un artigo (por exemplo con este título: “Os mozos tamén pagamos impostos”) onde contes as cousas que compras coa túa paga e os impostos que pagas na túa vida cotiá sen te dar conta, por exemplo, cada vez que compras unha cousa, ou vas ao cinema, ou usas o transporte público ou recargas o móbil.

6.4 Actividades para o segundo ciclo de secundaria

6.4.1 A cidade como espazo xeográfico: actividades urbanas

Área: xeografía e historia.
Tipo : individual.
Nivel: segundo ciclo de educación secundaria.

• Unha fraude moi estendida é “pagar con diñeiro negro”. “¿Que é o “diñeiro negro”? ¿Que efectos produce?
• Pagouse unha reparación ou un traballo ou un piso con diñeiro negro. Sinala que efectos perniciosos produce tanto para os individuos coma para a colectividade.

6.4.2 Poboación activa: empregados e desempregados

Área: xeografía e historia.
Tipo: individual.
Nivel: segundo ciclo de educación secundaria.

• Necesitamos dous datos: o número de persoas que están dadas de alta na Seguridade Social e o número de parados. Eses datos dan dúas taxas: a de persoas empregadas e a taxa do paro. Busca na web do Instituto Nacional de Estatística: www.ine.es estas taxas para o ano pasado.
• ¿Que actividades ou que colectivos de persoas soportan maior número de parados?
• ¿Que medidas adopta o Estado para as persoas que se atopan en paro? ¿Sabes que é o seguro de desemprego? ¿Sabes de onde sae o diñeiro para pagalo?
• Sinala algunha medida adoptada polo Estado que busque “conciliar” a vida familiar e a vida laboral no caso das mulleres traballadoras por conta allea que foron nais. Utiliza un buscador en Internet e busca “dedución para nais traballadoras” ¿Que é? ¿Cal é o seu obxectivo?

6.4.3 Os paraísos fiscais

Área: xeografía e historia.
Tipo: individual.
Nivel: segundo ciclo de educación secundaria.

• ¿Que son os paraísos fiscais? Indica países ou territorios que cres que son paraísos fiscais.
• ¿Por que cres que existen?
• ¿Cres que deberían desaparecer?

6.4.4 Aritmética

Área: matemáticas.
Tipo: individual.
Nivel : segundo ciclo de educación secundaria.

• Unha persoa recibe un salario mensual de 1.200 euros, cobra xuros bancarios este ano por 100 euros e vendeu tamén este ano un garaxe por 14.000 euros que lle custara 12.000 euros. Calcula a renda que computará no imposto sobre a renda das persoas físicas este ano.
• ¿Canto pagará polo imposto sobre a renda das persoas físicas sabendo que:
  
  • Para rendas entre 1 e 17.707 euros, o tipo é o 12,75%.
  • Para rendas entre 17.707 e 33.007 euros, o tipo é o 16%.
  • Para rendas entre 33.007 e 53.407 euros, o tipo é o 21%.
  • Para rendas entre 53.407 e 120.000 euros, o tipo é o 25,5%?
  • Para rendas entre 120.000 e 175.000 euros, o tipo é o 27,5%?
  • Para rendas entre 175.000 e 300.000 euros, o tipo é o 29,5%?
  • Para rendas superiores a 300.000 euros, o tipo é o 30,5%?
    
• ¿Canto pagará polo imposto sobre a renda das persoas físicas unha persoa que gaña 2.400 euros ao mes, cobra xuros bancarios este ano por 200 euros e vendeu tamén este ano dous garaxes, cada un por 14.000 euros, que lle custaran cada un 12.000 euros?
• Extrae conclusións destes dous exemplos en canto á progresividade do imposto sobre a renda das persoas físicas. ¿A segunda persoa ten o dobre de renda que a primeira? ¿Paga a segunda persoa o dobre que a primeira polo imposto sobre a renda das persoas físicas? ¿Paga máis do dobre? ¿Paga menos do dobre?
• De cada euro que ingresa o Estado, o 47% destínase á Seguridade Social, sanidade e promoción social. Se á Seguridade Social se dirixe o 60% desta partida, a sanidade o 30% e a promoción social o 10%, ¿que porcentaxe reparte o Estado por cada un destes conceptos?

6.4.5 Enquisando

Área: lingua.
Tipo: individual.
Nivel: segundo ciclo de educación secundaria.

• Pregúntalles aos teus pais, aos teus familiares, aos teus coñecidos, se recordan o que pagaron por impostos este ano (ou o ano anterior). Cos resultados desa enquisa fai un cadro onde se reflictan as distintas situacións persoais e familiares das persoas que che deron esta información e as distintas cantidades que pagaron por impostos.
• Pregúntalles aos teus pais, aos teus familiares, aos teus coñecidos, por todos os servizos públicos que usaron este ano (ou o ano pasado). Cos resultados desa enquisa fai un cadro onde poñas por apartados [por exemplo: sanidade (centros de saúde, ambulatorios, hospitais, medicinas, etc.), educación, cultura e deportes (colexios, bibliotecas, piscinas, museos, centros culturais, etc.), pensións (no caso dos teus avós), transportes, seguridade (policía, xustiza), etc.] todos os servizos públicos utilizados por eles.
• Supoñendo que fixeras as dúas enquisas (esta e a anterior), podes facer outro cadro, onde se reflictan as distintas situacións persoais e familiares de cada persoa que che proporcionou a información, os servizos públicos que utilizaron e o que recordan pagar por impostos.

6.4.6 Produción de textos: reportaxe sobre os servizos públicos

Área: lingua.
Tipo: individual.
Nivel: segundo ciclo de educación secundaria.

• Fai un artigo (por exemplo con este título: “Os servizos públicos que usamos un día calquera”) onde se reflictan varios servizos públicos que ti utilizas un día normal. Podes pensar no que fas dende que te levantas ata que te deitas (por exemplo, nada máis levantarte, o primeiro que fas é acender a luz e abrir unha billa; logo almorzas, tiras cousas ao lixo; logo sales á rúa; despois pensa no colexio onde estudas, o parque onde vas cos teus amigos, o teu polideportivo, etc.). Fai unha listaxe con todos eles e pon ao lado quen chos proporciona (concello, comunidade autónoma, etc.).

6.4.7 A prensa e a investigación na aula: impostos e fraude

Área: lingua.
Tipo: individual/grupal.
Nivel: segundo ciclo de educación secundaria.

• Busca en enciclopedias, en Internet ou en hemerotecas, personaxes famosas que foron condenadas por fraude ou evasión fiscal, por exemplo o famoso mafioso Al Capone.
• Expón, de forma concreta, o xuízo moral que merecen eses comportamentos.
• Busca nos xornais unha noticia sobre algún caso de fraude fiscal. Redacta unha nota coas demais fraudes (civís, mercantís, laborais, etc.) á que esa fraude deu lugar.
• Busca nos xornais algunha noticia sobre algún caso de fraude á Seguridade Social, de fraude en compravenda de casas, etc. Redacta unha nota coa fraude fiscal á que deu lugar.
• Investiga nos xornais noticias sobre redes de branqueo de diñeiro e sobre paraísos fiscais. Fai unha recensión do que atoparas.
• Busca nos xornais noticias sobre o mal uso de bens públicos (tapar con pintura os carteis informativos, romper farois dos parques, pintar sobre as marquesiñas dos autobuses, queimar papeleiras, levar os rótulos das rúas ou os sinais de tráfico, etc.). Redacta unha nota sobre os prexuízos que produce e o diñeiro que custa repoñer estes elementos.
• Elixe un destes temas:
  • Escribe unha historia sobre delincuentes famosos que cometeron delitos e que ao final os colleron por fraude fiscal (por exemplo: Al Capone foi un deles, pero hai máis).
  • Escribe unha historia sobre casos de cidadáns particulares ou de empresas que enganaron a xente, aos seus clientes ou aos seus accionistas. Cita as fraudes (laborais mercantís fiscais...) que tiveron que facer para que non os pillasen e como ao final os descubriron e os castigaron.

6.4.8 Produción de textos: os mozos tamén pagamos impostos

Área : lingua.
Tipo: individual.
Nivel: segundo ciclo de educación secundaria.

• Fai un artigo (por exemplo con este título: “Os mozos tamén pagamos impostos”) onde contes as cousas que compras coa túa paga e os impostos que pagas na túa vida cotiá sen te decatar (por exemplo: cada vez que compras unha cousa, ou vas ao cinema, ou usas o transporte público, etc.).
• Escribe unha historia para ilustrar as ideas da “xustiza”, “equidade” e “solidariedade” dos impostos (podes facelo coma se fose un conto, ou unha noticia xornalística, ou unha entrevista con algún gobernante dun país afastado que quere cambiar as condicións de vida dos seus concidadáns).
• Escríbelle unha carta a un señor que non paga os impostos.
• Pregunta entre os teus amigos e coñecidos que opinan dos que non pagan os seus impostos. Redacta unha nota coma se fose para o teu xornal.

6.4.9 Dramatización social (Sociodrama)

Área: lingua.
Tipo: grupal.
Nivel: segundo ciclo de educación secundaria.

• Dramatización: a excursión da clase de Pepa. Sobre o seguinte guión construíde unha representación dramática (sociodrama). Buscade as similitudes entre esta situación e a situación fiscal e entre estes papeis e os das administracións públicas e os dos contribuíntes.
  • Na clase de Pepa queren facer unha excursión para coñecer un museo de ciencias interactivo que se acaba de inaugurar nunha cidade que dista 50 Km daquela onde viven. Non teñen diñeiro para o autobús nin para a entrada do museo. Deciden reunir o diñeiro necesario de varias formas: 1) Cada un achegará unha parte da súa paga; 2) Organizarase no recreo un bar con flocos de millo e refrescos; 3) Vaise rifar un vídeoxogo que trae un compañeiro castigado sen paga.
  • Esta decisión implica outras: 1) Hai que comprar os flocos de millo e refrescos; 2) Hai que falar cun profesor para contratar o autobús; 3) Hai que nomear un recadador e depositario do diñeiro; 4) Hai que elixir uns encargados do bar; 5) Hai que elixir uns encargados da rifa. Como todo se vai complicando, decídese elixir un coordinador de todas as tarefas. A clase vota e elixe a Pepa para que coordine a excursión, e todos se comprometen a respectar as decisións da clase e a cumprir os acordos necesarios para que a excursión se realice.
  • Repartición de papeis: Pepa. Recadador e depositario. Encargado de compras. Encargados do bar. Encargado da rifa. Enlace co profesor para o autobús. Alumnos en xeral.
  • Posibles condutas dentro dos papeis: alguén que non quere dicir canta paga lle dan. Alguén que ten moita paga e non quere participar no bar, na rifa, en nada, só quere pagar e que llo dean todo feito. Alguén que ten moita paga e quere un autocar de luxo. Alguén que non ten paga e cre que non ten dereito a ir. Alguén que colabora no bar e quere cobrar por facelo. Alguén que colabora na rifa e non quere dar parte da paga porque vendeu moitas papeletas. Alguén que queda coa recadación dun día do bar. Alguén que compra os refrescos máis baratos pero di que os comprou a prezo normal... etc.
    
• Dramatización: viaxe de estudos de Lucía. Sobre o seguinte guión construíde unha representación dramática (sociodrama). Buscar as similitudes entre esta situación e a situación fiscal e entre estes papeis e os das administracións públicas e os dos contribuíntes.
  • Na clase de Lucía van facer unha viaxe de estudos a un país da Unión Europea. Non teñen decidido a cal. Tampouco teñen diñeiro e teñen que buscar financiamento. O país ao que irán estará en función do caras que sexan alí as cousas e do diñeiro que consigan recadar.
  • Lucía resulta elixida pola clase para ver presupostos de viaxes e para coordinar as actividades de recadación. Hai quen quere ir a Dinamarca, a pesar de que sae máis caro, e quen prefire ir a Portugal porque resulta máis barato; pero outros prefiren ir a Francia ou a Italia, que están nun nivel intermedio, aínda que o que aforran por un lado o teñen que pagar por outro porque hai que prever unha cantidade elevada para entradas a museos.
  • Algúns suxiren que hai obras de arte interesantes que se poden ver sen entrar en museos; pero iso implica unha dedicación extra a preparar a viaxe que alguén ten que facer (consultas a profesores, ler guías, etc.).
  • Outros suxiren optar entre a natureza viva e a arte, por entender que as visitas aos parques naturais son máis baratas que os museos.
  • Outros suxiren dedicar os esforzos a buscar e recadar diñeiro para poder ir onde se queira.
  • Outros suxiren facer unha viaxe máis simple (para non ter que dedicarse a preparalo) e máis barato (para non ter que buscar financiamento).
  • Outros opinan que hai que ir onde queira e poida pagar a maioría e que o que non poida que non vaia.
    
• Dramatización: Diego e o traballo en grupo. Sobre o seguinte guión construíde unha representación dramática (sociodrama). Buscar as similitudes entre esta situación e a situación fiscal e entre estes papeis e os das administracións públicas e os dos contribuíntes.
  • Na clase de Diego hai que facer un traballo colectivo. Fórmase un grupo de seis alumnos. Repártense as tarefas:
  • Hai un que fai a súa parte moi mal.
  • Hai outro que directamente non fai a súa parte.
  • Para poder presentalo, os outros catro teñen que poñerse á présa e correndo a reformar o que está mal e a facer a tarefa que falta. Pero teñen outras materias e outros traballos que non queren descoidar para atender este.
  • Diego, que se organizou mellor, ten que se dar un bo tute para rematalo.
  • Ao final, conséguese presentar o traballo e o profesor cualifícao coa mesma nota para os seis. Repartición de papeis, buscar o paralelismo con situacións fiscais.
    
• Dramatización: reunión de veciños na casa de Antonio. Sobre o seguinte guión construíde unha representación dramática (sociodrama). Buscar as similitudes entre esta situación e a situación fiscal e entre estes papeis e os das administracións públicas e os dos contribuíntes.
  • Discusión pola cota da comunidade. Hai xente que opina que se paga demasiado. Outra di que habería que facer certas obras e que habería que pagar máis.
  • Xente que non está de acordo coa lei (cota en función do grande que é o seu piso) e se queixa de que os pisos pequenos pagan menos cando usan as cousas igual.
  • Xente que quere poñer piscina, cadros e sofás no portal, cando outros queren arranxar o ascensor, as canalizacións e o tellado.
  • Xente que non quere pagar o ascensor ou as goteiras porque vive no primeiro.
  • Xente que non quere arranxar o garaxe porque non ten coche, etc.
  • Xente que non vai ás reunións e non se decata de nada pero que logo critica os acordos adoptados.
  • Un que non quere ser presidente da comunidade porque é unha historia, etc.

6.4.10 Dilemas morais

Área: interdisciplinar. Ética. Titoría. Educación en valores.
Tipo: grupal.
Nivel: segundo ciclo de educación secundaria.

• Alicia e a súa bolsa (elusión). Os pais de Alicia van pedir unha bolsa de estudos para ela. Como os ingresos dos pais de Alicia son maiores que o límite para conceder a bolsa, eles presentan unha declaración de renda incompleta ?que logo corrixiron con outra, que acompaña á anterior, ante Facenda, pagando os impostos que realmente lles corresponden? e así conseguen a bolsa de Alicia. Só hai bolsas para 1.000 nenos. A Xoán, cuxos pais gañan menos que os de Alicia, non lla concederon. ¿A Alicia pareceralle ben utilizar este procedemento? ¿Que deberían facer os pais de Alicia? ¿Como lle explicará Alicia a Xoán que ela ten bolsa e el non, sabendo este que os pais de Alicia teñen máis ingresos que os seus? ¿Alicia pode pensar que ten dereito a unha bolsa porque os seus pais pagan impostos para que existan eses beneficios sociais?
  
• Ana e a declaración da renda dos seus pais ( evasión ). Os pais de Ana están a facer a súa declaración da renda. Discuten se incluír ou non entre os seus ingresos o aluguer dun piso que teñen na costa, ou se pola contra, non o inclúen e gastan o diñeiro que aforran por ese concepto impositivo nunha viaxe a Eurodisney que ela quere facer. ¿Que debe dicirlles Ana aos seus pais? ¿Debe insistir en ir a Eurodisney? ¿Que diría Ana se en vez de ir a Eurodisney ese diñeiro o fosen gastar nunha lavadora? ¿Que diría se en vez de ir a Eurodisney ese diñeiro fora para convidar uns amigos a cear? ¿Como lles explicará Ana aos seus amigos que pode ir a Eurodisney co diñeiro dos impostos?
  
• Xoán e o arranxo da cociña da súa casa ( fraude en IVE ). Na casa de Xoán van arranxar a cociña. Os fontaneiros e os albaneis dinlles aos seus pais que se non lles dan factura, non teñen que pagar o IVE. Os pais de Xoán pénsano, porque con ese diñeiro do IVE poden comprar algún moble máis. Pero, por outro lado, saben que está mal facelo. Ademais, pensan que se os fontaneiros e os albaneis non fan o que dixeron, ou o fan mal, como non teñen factura, non poderían reclamar ¿Que lles diría Xoán aos seus pais?

• © Copyright Agencia Tributaria.
• Accesibilidade