Portal Educación Cívico Tributaria. Agencia Tributaria. - Profesores versión flash

¿Para que son os impostos?

1. Obxectivos
     
   
2. Contidos
       
   
3. Recordemos que...
    
   
4. Glosario
    
   
5. Suxestións de uso para educación primaria
     
   
6. Suxestións de uso para educación Secundaria
      
   

1 Obxectivos
 

Con esta sesión preténdese que os alumnos sexan capaces de:

• Identificar os distintos bens e servizos públicos.
• Interiorizar as actitudes de respecto polo que é público e, polo tanto, financiado co esforzo de todos e utilizado en beneficio común.
• Coñecer que existe unha correlación entre o gasto e o ingreso público (o presuposto público).

2 Contidos

2.1	Os ingresos públicos: os impostos
2.2	Os gastos públicos
2.2.1	Distribución funcional do gasto público
2.2.2	Función redistributiva do gasto público
2.3	O presuposto público

2.1 Os ingresos públicos: os impostos

Unha parte das necesidades que experimentan as persoas pode satisfacerse de forma individual cos propios recursos. Pero hai outras necesidades cuxa satisfacción individualizada non resulta posible senón que é preciso atendelas de forma colectiva, xuntando esforzos mediante a achega por cada un dunha porción dos seus ingresos. Esa achega faise fundamentalmente mediante o pagamento de impostos, co fin de constituír o que poderiamos denominar un fondo común co que cubrir o custo dos bens e servizos públicos, é dicir, os que se dirixen a satisfacer esas necesidades que cada persoa non pode cubrir por si soa.

Os impostos poderían, polo tanto, definirse, nunha primeira aproximación, como aquelas cantidades de diñeiro que os cidadáns están obrigados por lei a pagar para que as administracións públicas (o Estado, as comunidades autónomas, os municipios) dispoñan dos recursos suficientes cos que financiar a satisfacción das necesidades públicas, é dicir, a provisión dos bens e servizos públicos.

2.2 Os gastos públicos

Cunha definición sinxela, o gasto público é o emprego de caudais públicos para a satisfacción das necesidades públicas.

Entre estes gastos que as administracións públicas realizan para satisfacer as necesidades colectivas, poden citarse, a título de exemplo, os seguintes:

• Os sanitarios, como os destinados á construción e mantemento de hospitais e centros de saúde; á adquisición de equipos e aparatos médicos; á adquisición de medicamentos; ou ao aboamento dos soldos do persoal sanitario...
• Os educativos, como os ocasionados pola construción de centros escolares; pola compra de material didáctico, equipos informáticos ou mobiliario; ou polo pagamento dos seus soldos ao persoal docente...
• Os culturais e recreativos, como os dirixidos a construír, equipar e manter museos, bibliotecas, parques, xardíns, instalacións deportivas...
• As de seguridade e defensa para custear a policía, os bombeiros, os servizos de protección civil en xeral e as forzas armadas.
• Os orixinados polo pagamento das pensións, as prestacións por desemprego e outras prestacións ou axudas de carácter social.
• Os destinados á construción e mantemento de infraestruturas, como as estradas, autoestradas e autovías, os ferrocarrís, os portos, os aeroportos...
• As de recollida de lixos, abastecemento de auga potable, transporte público...

2.2.1 Distribución funcional do gasto público

Na seguinte táboa pode verse a distribución funcional do gasto público, é dicir, ¿en que gastan as administracións públicas un euro? Para confeccionar o táboa, tomáronse os datos consolidados de todas as administracións públicas (Estado central, organismos da Administración central, comunidades autónomas, corporacións locais e administracións da Seguridade Social).

Estes datos consolidados publícaos la Intervención Xeral da Administración do Estado (Ministerio de Facenda e Administracións Públicas). Os datos refírense a 2009, último ano publicado na data de peche da guía didáctica.

2.2.2 Función redistributiva do gasto público

A Constitución española proclama no seu artigo 1.1 que “España se constitúe nun Estado social e democrático de dereito”. É nese carácter social onde se fundamenta o principio de equidade ou de xustiza do gasto público e a súa función redistributiva.

Nunha sociedade de libre mercado como a nosa prodúcense desigualdades que o mercado por si mesmo non resolve e, por iso, a Constitución prevé a intervención do Estado, na súa dimensión social, para tratar de corrixilas. A este papel activo refírese o artigo 9.2 cando di que “Correspóndelles aos poderes públicos promover as condicións para que a liberdade e a igualdade do individuo e dos grupos en que se integra sexan reais e efectivas...” Trátase de favorecer a igualdade de oportunidades entre todos os cidadáns, con independencia das situacións individuais de partida.

Estes grandes valores concrétanse despois noutros preceptos constitucionais.

O apartado 2 do artigo 31 da Constitución española establece que “O gasto público realizará unha asignación equitativa dos recursos públicos...”. Este artigo, ao establecer o principio de equidade do gasto público, atribúelle a este unha importante función redistributiva, pois a asignación equitativa dos recursos públicos significa que todos os cidadáns teñen dereito a beneficiarse por igual dos bens e servizos públicos, independentemente da súa capacidade económica para contribuír mediante o pagamento de impostos á obtención dos recursos necesarios para a prestación daqueles. Este principio de equidade ou de xustiza supón a garantía dunha satisfacción mínima das necesidades públicas e a ausencia de toda discriminación ou arbitrariedade.

O artigo 40.1 do texto constitucional contén, así mesmo, un mandato aos poderes públicos para que procuren unha distribución da renda máis xusta, ao establecer que “Os poderes públicos promoverán as condicións favorables para o progreso social e económico e para unha distribución da renda rexional e persoal máis equitativa...”.

Esa función redistributiva significa que, a través do gasto público, é dicir, mediante os investimentos dos recursos públicos na realización de determinadas prestacións e servizos, se leva a cabo unha transferencia de renda cara aos sectores sociais máis débiles economicamente, co fin de compensar a situación de desigualdade, asegurando así unha convivencia xusta e en paz social.

2.3 O presuposto público

O Estado e as demais administracións públicas deben determinar cada ano o montante máximo do que van gastar o ano seguinte e en que o van gastar, e deben, igualmente, prever os ingresos necesarios para financialo. Dito doutro modo, calculan a cantidade de recursos económicos que precisan para pagar os gastos públicos, é dicir, para financiar os bens e servizos que necesitan os cidadáns. Estas “contas" sobre os ingresos e os gastos da colectividade constitúen o presuposto público; contas que todos facemos doadamente coa nosa economía particular, e que, para a estatal, se recollen todos os anos na que se pode considerar a lei máis importante de todas: a Lei de presupostos xerais do Estado.

De acordo co artigo 134 da Constitución española, correspóndelle ao Goberno a elaboración dos presupostos xerais do Estado e ás Cortes Xerais o seu exame e aprobación. Os presupostos xerais de Estado son anuais e inclúen a totalidade dos gastos e ingresos do sector público estatal. O Goberno debe presentalos ante o Congreso dos Deputados, polo menos tres meses antes de que finalicen os presupostos xerais do Estado do ano anterior. Cando non se aproban para entrar en vigor ao ano seguinte, considéranse prorrogados automaticamente os do exercicio anterior.

Ao igual que o Estado central, as comunidades autónomas e os municipios aproban tamén cada ano os seus propios presupostos.

3 Recordemos que...
 

Os impostos son cantidades de diñeiro que os cidadáns están obrigados por lei a pagar para que as administracións públicas (o Estado, as comunidades autónomas, os municipios) dispoñan dos recursos suficientes cos que financiar a satisfacción das necesidades públicas.

O gasto público é o emprego de caudais públicos para a satisfacción das necesidades públicas. Os gastos públicos deben rexerse polo principio de equidade e cumpren unha función de redistribución da renda.

Cada ano o Estado (e as comunidades autónomas e os municipios) calculan canto diñeiro van ingresar e determinan como o van gastar. Son os presupostos públicos.

4 Glosario
 

• Capacidade económica: a que ten en conta o lexislador para establecer cada imposto a cargo dos contribuíntes. Considérase que a obtención de rendas, a posesión do patrimonio, a adquisición dunha herdanza ou unha doazón, a compra de mercadorías son feitos representativos de capacidade económica, tamén chamada capacidade contributiva, porque en función dela, realizan os contribuíntes as súas achegas tributarias á Facenda pública. É dicir, é o diñeiro que se ten, ou que se demostra que se ten, a xulgar polas cousas que un compra ou posúe. Por iso, a capacidade económica é un indicador da capacidade contributiva, porque demostra o que un cidadán pode e debe pagar en concepto de impostos. O que ten maior capacidade económica, ten maior capacidade contributiva (e viceversa).
• Equidade: principio ou criterio que establece a aplicación dunha axeitada proporción ou correspondencia entre os medios económicos de cada persoa e as achegas que debe realizar mediante o pagamento de impostos para financiar os gastos públicos.
• Gastos públicos: emprego de caudais públicos para a satisfacción das necesidades públicas.
• Impostos: cantidade de diñeiro que os cidadáns están obrigados por lei a pagar para que as administracións públicas (o Estado, as comunidades autónomas, os municipios) dispoñan dos recursos suficientes cos que financiar a satisfacción das necesidades públicas.
• Ingresos públicos: son as cantidades das que dispoñen o Estado e demais administracións públicas para financiar os gastos públicos. Os ingresos públicos máis importantes son os procedentes dos impostos.
• Presupostos xerais do Estado: documento aprobado por lei cada ano no que se determina o montante máximo do que o Estado pode gastar e en que ha de gastalo e no que se prevén os ingresos necesarios para financiar ese gasto.
• Presuposto público: documento que cumpre as finalidades xa expresadas do presuposto do Estado, pero referido a outra entidade pública, como pode ser un concello, unha deputación provincial ou unha comunidade autónoma. O presuposto público constitúe o eixe da actividade financeira da respectiva entidade pública ao longo do ano, pois constitúe unha guía e un mandato das tarefas que se van realizar.

5 Suxestións de uso para educación primaria

5.1	Antes de empezar
5.2	Exposición do profesor
5.3	Actividades
5.3.1	Demografía, concellos e impostos
5.3.2	Funcións e servizos públicos de distintas administracións
5.3.3	Proporcións e prioridades. Representacións gráficas
5.3.4	Sobre os servizos públicos dos concellos
5.3.5	Produción de textos. Busca de información
5.3.6	Debate
5.3.7	Planificación

5.1 Antes de empezar

• ¿Oíches falar dos impostos?
• ¿Que cres que son?
• ¿Para que serven?
• Imaxina que non houbese impostos, ¿que cres que non existiría?
• Ordena a lista de cousas que escribiches na pregunta anterior segundo a súa importancia.

5.2 Exposición do profesor

Toda persoa ten que realizar unha serie de gastos para vivir, porque ten que cubrir unhas necesidades básicas (alimentos, vestido e vivenda). Estes gastos e outros, cando se teñen poucos anos, páganos os pais, pero, cando xa somos maiores e temos un traballo, cada cal organízase cos seus gastos e cos seus ingresos, calculando o que pode gastar co diñeiro que ten e decidindo en que o vai gastar. É dicir, faise un presuposto co que se vai vivindo.

No voso caso, cando recibides unha propina ou a paga que vos dan na casa, sabedes en que podedes utilizala e para que vos chega, pero con ela non poderedes comprar cousas ou ir a sitios que custen máis da cantidade recibida. Por iso, cando, tendo en conta a cantidade de diñeiro que tedes, decidides finalmente en que a ides gastar ou, pola contra, se a ides aforrar toda ou unha parte, estades a facer tamén o voso presuposto.

Non obstante, non só existen as necesidades individuais, tamén existen as colectivas (educativas sanitarias, de acción social, policiais ambientais xudiciais e outras moitas), é dicir, aquelas que por separado cada persoa non podería pagar por si soa, pero que, en cambio, se poden atender coas achegas de todos.

Estas necesidades colectivas ocasionan uns gastos públicos, por exemplo, os necesarios para poder dispoñer dunha rede de centros escolares con educadores dedicados ao ensino; para gozar dunha rede de bibliotecas; de hospitais co axeitado persoal sanitario; de centros deportivos para a práctica de deportes e tamén para ver os nosos deportistas. Igualmente, hai que realizar gastos públicos para arranxar as rúas da cidade na que vivides; para iluminalas e recoller os lixos; para facer e manter parques e xardíns; para construír e arranxar as estradas e autovías; para ter un servizo de bombeiros; para lles poder pagar aos militares e policías, que se ocupan da nosa defensa e seguridade; para poder dispoñer de prestacións, subvencións e asistencia social.

Porque, ¿que che parecería se non houbese colexios públicos nin hospitais nin bombeiros nin policías, nin pensións? ¿Que che parecería se non houbese luz nas rúas ou non se recollese o lixo? Os gastos públicos son para beneficio de todos e, polo tanto, entre todos debemos pagalos.

Para iso están os impostos, que son unhas cantidades de diñeiro que teñen que pagar os cidadáns, obrigados por lei, para que o Estado, as comunidades autónomas e os concellos dispoñan dos recursos suficientes cos que pagar os gastos públicos.

Ao igual que para a túa economía particular e para a economía da túa familia é importante saber o diñeiro que se ten e os gastos que con ese diñeiro se poden facer, para o Estado, para as comunidades autónomas e para os concellos tamén o é. Por iso, o Estado e as demais administracións públicas fan unhas contas de ingresos e de gastos, que se chaman presupostos. A lei máis importante en España é a Lei de presupostos xerais do Estado, que autoriza o Goberno a recadar dos cidadáns unha serie de ingresos e a realizar determinados gastos para poder satisfacer as necesidades colectivas.

5.3 Actividades

A continuación suxírense distintas actividades. Os criterios de busca de actividades poden ser de distinto tipo: a área ou materia o tipo de actividade (individual ou grupal) e o nivel educativo para o que se propón.

5.3.1 Demografía, concellos e impostos

Área: coñecemento do medio.
Tipo: individual.
Nivel: terceiro ciclo de educación primaria.

• ¿Cantos habitantes hai en España?
• ¿Que territorios están máis poboados? ¿Por que?
• Hai máis habitantes nas cidades que no campo. ¿Por que cres ti que acontece isto?
• ¿Que vantaxes ten vivir agrupadamente?
• ¿De que xeito se organizan os agrupamentos?
• Localiza onde está o concello da túa poboación.
• Os impostos serven para ofrecer servizos. ¿Que servizos cres ti?
• Concreta que servizos ofrece o teu concello

• ¿Quen paga todo isto? ¿De onde se saca o diñeiro para pagalo?
• España é unha democracia avanzada. Non hai ningunha cidade nin ningún pobo que non dispoña da maior parte destes servizos. Pero, ¿podes imaxinar como se viviría sen eses servizos? Pensa sobre iso e escribe unha redacción sobre como sería unha cidade ou un pobo sen luz, ou sen auga corrente, ou sen rede de sumidoiros, ou con rúas sen pavimentar. Pódeslle preguntar a algún adulto sobre iso.
• ¿Que servizos faltan na túa localidade ou concello?
• ¿A que comunidade autónoma pertence a túa localidade?
• ¿Cal é a capital desa comunidade autónoma?
• ¿Cal é a capital do Estado?
• ¿Que diferenza existe entre a Unión Europea e o Estado central? ¿E entre o Estado central e a comunidade autónoma? ¿E entre a comunidade autónoma e o concello

5.3.2 Funcións e servizos públicos de distintas administracións

Área: coñecemento do medio.
Tipo: grupal.
Nivel: terceiro ciclo de educación primaria.

• Construíde por grupos un mural con imaxes que recolla os servizos que ofrecen as distintas administracións públicas.
• Dividide a clase en grupos:

5.3.3 Proporcións e prioridades. Representacións gráficas

Área: matemáticas.
Tipo: individual ou grupal.
Nivel: terceiro ciclo de educación primaria.

• O Estado central ten un presuposto de 362.065,81 millóns de euros. Seguindo a distribución da táboa di canto inviste en xustiza, en pensións, en sanidade, en educación, en cultura, en infraestruturas, etc. ¿Cal é a porcentaxe aproximada de gasto social?

Millóns de euros
Fonte: Ministerio de Facenda e Administracións Públicas. Libro rojo presupostos generales del Estado para el año 2012 (*) Inclúe as transferencias dende os presupostos xerais do Estado a outras administracións públicas (comunidades autónomas, concellos, etc.), os pagamentos pola débeda pública emitida, etc.

• O Estado obtivo a través da Axencia Tributaria, despois da campaña do IRPF, un total de 69.803 millóns de euros. Transfírelles o 50 por cento ás comunidades autónomas ¿Canto lles reparte ás CCAA? ¿Con canto queda o Estado? Representar graficamente nun diagrama de barras (histograma) o que lle corresponde a cada un.
• Pablo recibe, no seu aniversario, dos seus pais, avós e tíos 100 euros. Pablo leva tempo querendo comprar unha camiseta que custa 15 euros, dous CD que custan 19 e 17 euros, e unhas zapatillas deportivas que custan 40 euros. Ademais quere ir cos seus amigos a un concerto do seu grupo favorito, cuxa entrada ten un prezo de 18 euros, e a un partido de fútbol, que custa 20 euros. Ademais, quere aforrar para comprar un equipo de música. Como non lle chega para todo, no seu lugar ¿ti que farías?, ¿canto diñeiro gastarías?, ¿como o utilizarías?

5.3.4 Sobre os servizos públicos dos concellos

Área: lingua.
Tipo: individual.
Nivel: terceiro ciclo de educación primaria.

• ¿Que significa a palabra concello? Busca outras palabras que sexan sinónimas.
• ¿Como se chaman as persoas que traballan para o concello?
• Escribe palabras que se che ocorran relacionado con persoas que traballan para os cidadáns: por exemplo bombeiro... ¿Ocórreseche algún máis?
• Escribe o feminino desas palabras.
• ¿Que cargos políticos e órganos hai nos concellos? Un exemplo de cargo político: concelleiro. Cita outros. Un exemplo de órgano: o Pleno do concello. Cita outros.

5.3.5 Produción de textos. Busca de información

Área: lingua.
Tipo: individual ou grupal.
Nivel: terceiro ciclo de educación primaria.

• Escribe un diálogo entre dúas persoas que están esperando o autobús e quéixanse da tardanza e doutras cousas que se che ocorran. Hai que chegar á conclusión de que se todo o mundo pagase os seus impostos, habería máis servizos e mellor dotados. (Escenificación, cando sexa actividade grupal).
• Escribe unha redacción sobre o que adoitas facer durante a semana: ir ao colexio, adestrar nun campo, ir nadar, pasear pola rúa, ir ao parque, sentar nos bancos, visitar os teus avós, tíos, primos ou amigos, etc. Sinala os servizos que utilizas ti e que che facilita o Estado (o concello, a comunidade autónoma ou o Estado central).
• Debuxa un cómic co que escribiches na redacción anterior.
• Busca a páxina web do concello da túa vila ou cidade. Se non ten, busca a páxina da comunidade autónoma á que pertences. Busca na web os seguintes datos:
  • ¿Como se chama o alcalde ou a alcaldesa ou o presidente ou a presidenta da comunidade?
  • ¿Cales son os proxectos máis importantes que ten previsto facer o concello ou o Goberno da comunidade? (Os profesores poden dar pistas).

5.3.6 Debate

Área: lingua.
Tipo: grupal.
Nivel: terceiro ciclo de educación primaria.

• Debatede en grupos os gastos públicos e logo facede un comentario escrito coa opinión maioritaria.
• En grupo, pensade cinco preguntas para lles facer aos vosos pais sobre os impostos e os gastos públicos. Comentade entre vós as respostas e resumídeas nun folio.

5.3.7 Planificación

Área: interdisciplinar. Titoría.
Tipo: grupal.
Nivel: terceiro ciclo de educación primaria.

• Planificade unha excursión cos compañeiros de clase. ¿Que deberiades facer? ¿Como distribuiriades entre todos o traballo de organización? ¿En que gastos teriades que pensar? ¿De que forma conseguirías o diñeiro necesario? Escribide entre todos o programa de preparativos que teriades que facer.
• Planificade unha festa de aniversario. Hai que comprar o regalo, a comida, as bebidas. ¿Canto diñeiro hai que poñer? ¿Teñen que poñelo todos os que vaian á festa? E se un non quere poñer diñeiro ou intenta poñer menos diñeiro do que lle corresponde, ¿poderá participar igual na festa? Hai que levar unha película de vídeo, ¿alúgase ou cómprase? Hai que facer fotos, ¿quen leva a cámara?, ¿quen se ocupa de revelar as fotos?, ¿cantas copias?, ¿a canto saen?, ¿e se alguén non quere a foto que encargou?
• Presentade conclusións por escrito.

6 Suxestións de uso para educación Secundaria

6.1	Antes de empezar
6.2	Exposición do profesor
6.3	Actividades para o primeiro ciclo de secundaria
6.3.1	Demografía, pirámides de idade e pensións
6.3.2	Actividades económicas: o campo e a cidade. Un universo de servizos.
6.3.3	As comunidades autónomas. O gasto e o presuposto
6.3.4	As moedas e o cambio monetario
6.3.5	Proporcionalidade. Regra de tres. Ecuacións de primeiro grao
6.3.6	Produción de textos
6.3.7	Busca de documentación. Produción de textos
6.3.8	Busca de documentación. Análise de situacións
6.4	Actividades para o segundo ciclo de secundaria
6.4.1	Natureza e sociedade. Riqueza e pobreza no mundo. O primeiro mundo e o terceiro mundo
6.4.2	Poboación rural e poboación urbana. Servizos públicos no campo e na cidade
6.4.3	Poboación activa. O paro. As pensións
6.4.4	A organización territorial. Cohesión territorial. A Unión Europea
6.4.5	Produción de textos
6.4.6	Representacións gráficas
6.4.7	Foro
6.4.8	Debate

6.1 Antes de empezar

• ¿Oíches falar dos impostos?
• ¿Que cres que son?
• ¿Para que serven?
• Imaxina que non houbese impostos, ¿que cres que non existiría?
• Ordena a lista de cousas que escribiches na pregunta anterior segundo a súa importancia.
• Se tes que facer gastos e cres que non tes suficiente diñeiro, ¿que debes facer?, ¿como se chaman estas previsións?

6.2 Exposición do profesor

Un grupo de amigos vai de noite ao polideportivo do seu pobo, ou da súa cidade, adestrar. Logo irán nadar.
Mañá teñen que acudir á biblioteca municipal, despois de saír de clase, para facer un traballo e, se lles queda tempo, irán ao parque a xogar. O domingo, despois do partido de baloncesto que teñen no colexio, queren visitar un compañeiro que acaba de saír do hospital no que o operaron dunha lesión no xeonllo.

Mentres van polas rúas, pasan ao lado dos farois, dos colectores de lixos, dos semáforos, dos bancos, dos xardíns, do edificio de bombeiros e da policía.

Todo transcorre tal como o tiñan planeado, agás a visita ao compañeiro operado, que non poden facer porque na rúa na que vive non hai luz.

Uns canallas romperon os farois e non se ve nada. Entón, un deles pensa no problema que suporía a falta de iluminación pública, ou se non houbese auga nas casas, se non houbese servizo de recollida de lixos, se non houbese hospitais públicos nin institutos nin bibliotecas nin polideportivos nin parques. Outro di que hai máis gastos públicos, ademais dos que enumerou o seu amigo, e sinala os que son necesarios para o sostemento das forzas armadas, a policía, a Administración de xustiza ou o coidado do medio e a protección da natureza. E outro pensa que danar os xardíns, os farois, os colectores e calquera mobiliario público supón un prexuízo para todos, que teremos que pagar entre todos.

O grupo fala sobre o tema e dáse conta, por primeira vez, de que os bens e servizos públicos son de interese tamén para eles. Ademais, comentan a importancia que ten a educación, xa que canto mellor sexa esta haberá menos actos incívicos e, por conseguinte, menores serán os gastos dedicados a arranxar estragos.
Para o compañeiro lesionado no xeonllo sería un problema que non existise un hospital público e persoal sanitario cualificado á súa disposición e, ademais, gratis. A súa nai gaña moi pouco e o seu pai non ten traballo, pero a operación non lle custou diñeiro porque en España hai unha sanidade pública gratuíta para todos os cidadáns. Para que a este amigo a operación non lle custara nada, o conxunto dos cidadáns (tamén el e a súa familia) temos que achegar unhas cantidades de diñeiro, fundamentalmente mediante os impostos, que constitúen un gran fondo (ingresos públicos) co que pagar os gastos públicos que as persoas facemos.
Por iso, é importante que todos paguemos as cantidades (impostos) que determinan as leis, porque canto mellor cumpramos coas nosas obrigas como cidadáns, mellores servizos públicos teremos e mellor será a nosa forma de vida.

Os impostos, polo tanto, son unhas cantidades de diñeiro que teñen que pagar os cidadáns, obrigados por lei, para que o Estado, as comunidades autónomas e os concellos dispoñan dos recursos suficientes cos que pagar os gastos públicos.

O Estado organízase territorialmente en municipios, en provincias e en comunidades autónomas.

Todas estas entidades gozan, segundo a Constitución, de autonomía para a xestión dos seus respectivos intereses. E todas contan cos seus propios presupostos. Así, correspóndelle ao Goberno a elaboración dos presupostos xerais do Estado e ás Cortes Xerais o seu exame e aprobación. Aos gobernos das comunidades autónomas tamén lles corresponde a elaboración dos seus respectivos presupostos e ás súas asembleas lexislativas a súa aprobación. Os equipos de goberno dos concellos igualmente fan uns presupostos, neste caso locais, que deben ser aprobados pola maioría da corporación municipal nos correspondentes plenos.

A lei que aproba os presupostos xerais do Estado é probablemente a lei máis importante dun país. O Parlamento, que en España se chama Cortes Xerais, pode modificar o seu contido e mesmo devolverlle o proxecto ao Goberno cando se somete á súa aprobación.

O debate anual sobre os presupostos leva a analizar asuntos de grande importancia, como modificacións de impostos; revisión das pensións e dos salarios dos funcionarios; aprobación de grandes proxectos de investimento previstos: estradas, autoestradas, ferrocarrís, aeroportos; ou autorización de operacións de endebedamento, que o Goberno precisa realizar para cubrir aqueles gastos que non poderán ser atendidos cos ingresos tributarios correntes.

Polo tanto, os presupostos xerais do Estado, que teñen carácter anual, inclúen a totalidade dos gastos e ingresos do sector público estatal. O Goberno deberá presentalos ante o Congreso dos Deputados polo menos tres meses antes de que finalicen os do ano anterior. Se non puidesen aprobarse antes de que comece o seguinte exercicio, consideraranse prorrogados automaticamente.

A continuación, pode apreciarse a distribución do gasto público que realizaron todas as administracións públicas en España, incluídos, polo tanto, os do Estado, as comunidades autónomas e as corporacións locais.

¿EN QUE GASTAN AS ADMINISTRACIÓNS PÚBLICAS UN EURO (1 €)?

6.3 Actividades para o primeiro ciclo de secundaria

Área: xeografía e historia.
Tipo: individual.
Nivel: primeiro ciclo de ESO.

• Recompila os datos demográficos da túa poboación.
• Con eses datos fai unha pirámide de poboación.
• ¿Que tipo de crecemento ten a túa poboación? ¿Positiva ou negativa?
• ¿Que beneficios ou problemas poden xerar un ou outro crecemento?
• Cita posibles causas que influíron na situación actual da poboación.
• ¿Que necesidades demanda a atención a esa poboación?
• ¿Como priorizar esas necesidades?
• ¿Que é o envellecemento da poboación?
• ¿Que son as pensións?
• ¿Quen as paga?
• ¿Que parte do presuposto se dedica ás pensións?
• ¿Que tipo de pensións hai en España?
• ¿Coñeces alguén con pensión de xubilación, ou coa de orfandade ou viuvez ou invalidez ou a pensión asistencial

6.3.2 Actividades económicas: o campo e a cidade. Un universo de servizos

Área: xeografía e historia.
Tipo: individual.
Nivel: primeiro ciclo de ESO.

• ¿Hai algunha relación entre a economía e os impostos?
• ¿Que diferenzas hai entre unha sociedade agraria e outra industrial?
• ¿E entre unha industrial e outra de servizos?
• ¿Que produtos agrícolas e gandeiros coñeces?
• ¿Coñeces algunha sociedade tipicamente agrícola e rural? Por exemplo, os países do chamado terceiro mundo. ¿En que basean a súa economía?
• Di dúas diferenzas entre a agricultura e gandería dunha sociedade agrícola, como India, por exemplo, e a dunha sociedade industrial e tecnolóxica como a de EEUU.
• ¿Que servizos lles ofrece aos seus cidadáns o Estado dunha sociedade agrícola e o Estado dunha sociedade industrial e tecnolóxica?

6.3.3 As comunidades autónomas. O gasto e o presuposto

Área: xeografía e historia.
Tipo: individual.
Nivel: primeiro ciclo de ESO.

• ¿Cal é a organización territorial do Estado español? ¿Que significa comunidade autónoma?
• ¿De onde saca o diñeiro o Estado español?
• ¿Como o inviste?
• ¿Que lei é a que organiza o gasto do Estado?
• ¿Quen fai esa lei?
• ¿Cando se aproba?
• ¿Onde se aproba?
• E ¿nas comunidades autónomas?
• E ¿nos municipios

6.3.4 As moedas e o cambio monetario

Área: matemáticas.
Tipo: individual.
Nivel: primeiro ciclo de ESO (primeiro curso).

• O euro é a unidade monetaria dos países da Unión Europea. A última moeda propia do Estado español era a peseta.
• Localiza a imaxe dalgunha moeda ou billete de pesetas. Transforma 1.000 pesetas en euros. ¿Sabes como facelo? Cada euro vale 166,386.
• Recorda as aproximacións. Mil pesetas ¿cantos euros son aproximadamente?
• Moitas persoas maiores aínda calculan canto valen as cousas utilizando as pesetas. ¿Podes definir unha regra de transformación de euros en pesetas para que aproximadamente se saiba cantas pesetas son unha cantidade de euros e viceversa con facilidade?
• Busca que países da Unión Europea non teñen o euro como divisa. Descubre cal é o seu valor da súa moeda ao cambio en euros.
• Se unha persoa de Estados Unidos de América paga impostos por un importe de 1.500 US $, ¿cantos impostos pagará en euros

6.3.5 Proporcionalidade. Regra de tres. Ecuacións de primeiro grao

Área: matemáticas.
Tipo: individual.
Nivel: primeiro ciclo de ESO (segundo curso).

• O Estado social e democrático de dereito ten un obxectivo: que todos os cidadáns poidan vivir o mellor posible. Para iso, ofrece uns servizos que deben ser pagados entre todos: se, por exemplo, gasta o 7% en educación, ¿canto se investiu se ingresou durante 2012 276.390,44 mill. de euros? ¿Canto se destinaría a educación se o investimento fose do 9%?
• Calcula canto gasta o Estado por alumno utilizando o resultado do problema anterior e sabendo que hai 250.000 escolares.
• A relación entre número de alumnos e investimento monetario do Estado, ¿é directa ou indirectamente proporcional?
• Calcula o número de soldados destacados en Bosnia se para comer durante unha semana hai que pagar 84.000 euros e cada un consome diariamente 30 €.
• Indica cales destas magnitudes son directamente proporcionais e cales non:
  • O que percibe un cidadán polo seu traballo e os impostos que debe pagar.
  • O número de fillos que ten un contribuínte e os impostos que debe pagar

6.3.6 Produción de textos

Área: lingua.
Tipo: individual.
Nivel: primeiro ciclo de ESO.

• Imaxina que vives no século XVIII e non hai moitos dos servizos dos que gozamos hoxe en día.
• Escribe dúas redaccións: unha sobre como sería un día se vivises no século XVIII e outra, sobre como o é na actualidade.
• Escribe un diálogo cun extraterrestre para explicarlle como vives como é a túa cidade ou a túa vila.
• Describe como se consegue que chegue a auga á túa casa.
• Pensa que servizos públicos funcionan peor e cales precisan maiores recursos económicos. Podes axudarte das noticias dos xornais. ¿Como defenderías no teu concello ou na Asemblea Lexislativa da túa comunidade autónoma ou no Parlamento do Estado o incremento do gasto para mellorar os ditos servizos aos cidadáns? ¿Que outras medidas se che ocorren para que, sen incrementar o gasto, melloren os servizos aos cidadáns?
• Escribe unha carta dirixida a un defraudador, a un que non paga os seus impostos, explicándolle por que debe facelo

6.3.7 Búsqueda de documentación. Produción de textos

Área: lingua.
Tipo: individual.
Nivel: primeiro ciclo de ESO.

• Visita a páxina web dos presupostos xerais do Estado e mira canto se gasta en educación. Escribe nun folio o que che suxiran estes presupostos ou o que che chame máis a atención.
• Visita as páxinas web da UNESCO e UNICEF ou busca en libros, revistas, ou periódicos datos como o número de habitantes que hai no mundo, o número que hai por continentes, o número de nenos en cada continente e sinala a porcentaxe destes nenos que é pobre e pasa fame. Cando teñas todos os datos, escribe por que cres que hai tantos nenos pobres e que farías para que todos puidesen ter a mesma calidade de vida ca ti.
• Coma se dun programa electoral se tratase, fai a distribución do gasto público que ao teu xuízo sería o conveniente na túa cidade

6.3.8 Busca de documentación. Análise de situacións

Área: interdisciplinar. Titoría.
Tipo: grupal.
Nivel: primeiro ciclo de ESO.

• Por grupos, buscade unha canción, unha película e un libro nos que se fale de nenos que non teñen a calidade de vida que existe en España. Entre todos, deberiades cantar a canción, contar a película e resumir o libro.
• Por exemplo, pódese facer un foro sobre a película Os nenos do ceo (Bacheha-Ye Aseman) do cineasta iraniano Majid Majidi. (Apta para todos os públicos

6.4 Actividades para o segundo ciclo de secundaria
6.4.1 Natureza e sociedade. Riqueza e pobreza no mundo. O primeiro mundo e o terceiro mundo

Área: xeografía e historia.
Tipo: individual.
Nivel: segundo ciclo de ESO (terceiro curso).

• Fai unha relación de catástrofes naturais que se viviron no mundo durante os tres últimos anos: motivadas por riadas e inundacións; provocadas por furacáns e monzóns; ocasionadas por terremotos e tsunamis; ou causadas por erupcións volcánicas.
• Investiga como funcionan as alertas e para que serven. Expón as túas conclusións en forma de recomendacións.
• Fai un mapa con todos los lugares onde se produciron esas catástrofes.
• Compara como se resolven os efectos dun terremoto en Irán ou en Xapón. ¿Sacas algunha conclusión?
• ¿Viches a película O día de mañá? Nela formúlase dunha forma “catastrofista” o impacto do “quecemento global do planeta”. Busca nela referencias a pactos que pretenden combater estes fenómenos.
• ¿Teñen os estados cantidades de diñeiro para lles facer fronte a imprevistos coma estes? En caso afirmativo ¿de onde saen estas cantidades?
• ¿Sabes que máis de 1.000 millóns de persoas non teñen acceso axeitado á auga potable e saneamento e que 3.000.000 de persoas morren cada ano por enfermidades vinculadas ao consumo de auga contaminada, segundo datos da ONU?
• ¿Sabes que 852 millóns de persoas padecen fame no mundo, segundo indica a FAO? ¿Sabes que é a FAO? Consúltao en Internet.
• ¿Sabes que a fame mata 5.000.000 de nenos cada ano? ¿E que o obxectivo da ONU é reducir á metade, no ano 2015, o número de persoas que pasa fame
   

6.4.2 Poboación rural e poboación urbana. Servizos públicos no campo e na cidade

Área: xeografía e historia.
Tipo: individual.
Nivel: segundo ciclo de ESO (terceiro curso).

• Fai unha lista de cinco diferenzas importantes entre a vida urbana e a vida rural.
• Como se organiza unha sociedade moderna e eficiente para que todos os cidadáns, urbanos ou rurais, teñan os mesmos servizos?
• ¿Sabes que durante o inverno quedan algúns pobos incomunicados por neve e xeo? ¿Que dispositivos se activan para evitalo? ¿Que se fai en situacións de urxencia ou emerxencia?
• O crecemento das cidades esixe tamén o crecemento dos servizos: detalla 10 servizos que necesitan os habitantes dun novo barrio.
• ¿Que ámbito consume máis recursos do Estado: o campo ou a cidade? ¿Por que?
• Ordena de maior a menor importancia as seguintes actividades económicas en relación co PIB: agricultura, gandería, minería, industria, turismo e servizos. ¿De onde saca o Estado máis recursos? ¿Onde inviste máis recursos?

6.4.3 Poboación activa. O paro. As pensións

Área: xeografía e historia.
Tipo: individual.
Nivel: segundo ciclo de ESO (terceiro curso).

• Busca na web do Ministerio de Emprego e Seguridade Social ou na web do Instituto Nacional de Estatística e localiza os seguintes datos:
  • ¿Cantos parados había en 2012?
  • ¿E en 2000?
  • ¿Cal era a taxa do paro en 2012?
  • ¿E cal en 2000?
  • ¿Que mide a taxa de paro? ¿Como se calcula?
• ¿En que se diferencia unha pensión dunha prestación por desemprego?
• ¿Como se xera o dereito a ter unha pensión?
• ¿Con que diñeiro se pagan as prestacións de desemprego e as pensións

6.4.4 A organización territorial. Cohesión territorial. A Unión Europea

Área: xeografía e historia.
Tipo: individual.
Nivel: segundo ciclo de ESO (terceiro curso).

• Cita as 17 comunidades autónomas e as dúas cidades autónomas.
• ¿Que é a cohesión territorial? ¿Que elementos favorecen en España a cohesión territorial?
• ¿Que países conforman a Unión Europea? Sinálaos nun mapa de Europa.
• ¿Que son os fondos de cohesión? ¿Quen ten dereito a recibir fondos de cohesión?
• ¿En que influíron os fondos de cohesión en España?
  

6.4.5 Produción de textos

Área: lingua.
Tipo: individual.
Nivel: segundo ciclo de ESO.

• Describe unha paisaxe urbana e outra rural. Fai fincapé nas diferenzas.
• Pensa nun lema para unha campaña anual de impostos. ¿En que porías o acento: nos servizos necesarios ou na insolidariedade dos que defraudan? Relaciona ambas as dúas cousas.
• Faille unha carta de reproche a unha persoa que utiliza distintos servizos públicos e que logo non paga os seus impostos. Argumenta, pero non insultes.
• Redacta unha reclamación á oficina do consumidor porque unha tenda che vendeu iogures caducados e en mal estado. Fai constar os riscos para a túa saúde e os dereitos que posúes como consumidor

6.4.6 Representacións gráficas

Área: matemáticas.
Tipo: individual ou grupal.
Nivel: segundo ciclo de ESO.

• O Estado recibe tamén fondos da Unión Europea e transfire, así mesmo, unha parte dos seus ingresos á Unión Europea. No ano 2013, está previsto que España reciba 13.284,62 millóns de euros e que achegue 11.900,60 millóns de euros. Calcula o saldo a favor de España. De acordo coa táboa que se inclúe a continuación, representa graficamente a evolución do saldo España–Unión Europea dende o ano 2000 ao ano 2013.

En millóns de euros
Fonte: Ministerio de Facenda e Administracións Públicas

• Pódense facer tantos exercicios como se queira utilizando estes conceptos: elaboración de táboas representación gráfica utilizando diagramas de barras e sectoriais.

6.4.7 Foro

Área: interdisciplinar.
Tipo: grupal.
Nivel: segundo ciclo de ESO (terceiro curso).

• Recordas unha película de Kevin Costner, O mensaxeiro do futuro. (Non recomendada para menores de 7 anos). Pódese visualizar en clase e facer un cinema–foro sobre ela. Os temas poden ser os seguintes:
  • Sen Estado non hai lei. Entón imponse a forza.
  • O clan, o grupo, é esencial para sobrevivir.
  • A posta en marcha dun servizo público produce unha revolución.
  • Por conseguir iso que chamamos liberdade, hai xente é capaz de que arriscar e de dar a súa vida.
• Despois do foro, pídeselles aos alumnos que pensen como se pode chegar a desenvolver esa sociedade: en que consiste a democracia e en que favorece as sociedades.
• Vinculación entre democracia e imposición.

6.4.8 Debate

Área: interdisciplinar.
Tipo: grupal.
Nivel: segundo ciclo de ESO.

• Con catro ou cinco compañeiros de clase realizade unha enquisa na que se pregunte se preferirían pagar menos impostos a cambio de ter menos servizos públicos e, neste caso, a que servizos se estaría disposto a renunciar. Tamén se preguntará se, pola contra, non lles importaría pagar máis para ter máis servizos. Analizade despois os resultados e facede un resumo escrito.

• © Copyright Agencia Tributaria.
• Accesibilidade